Xi Jinping is voor niemand een zegen, laat dit urgente boek zien ★★★★★

Van de Singaporese denker Kishore Mahbubani verscheen vorig jaar een verkapte adhesiebetuiging aan de Chinese leider Xi Jinping onder de titel Heeft China al gewonnen?. Het nieuwe boek van de Nederlandse sinoloog Henk Schulte Nordholt heet Is China nog te stoppen?. Vergelijkbare titels, andere strekkingen. Schulte Nordholt betoogt dat Xi Jinping voor China noch de rest van de wereld een zegen is en dat zijn regime niet moet worden verward met de oude Chinese beschaving waarmee het in de propaganda koketteert.

Schulte Nordholt (1953) heeft er bijna een halve eeuw studie van China op zitten en was er ettelijke decennia werkzaam voor de Nederlandse overheid en het bedrijfsleven. Dat de mensen die er het meest van afweten er het minst rooskleurige beeld van schetsen, heeft het Xi-regime gemeen met het Sovjet-regime van weleer. Belangrijke verschillen tussen het China van nu en de Sovjet-Unie van toen zijn de economische verstrengeling met de rest van de wereld en de bekwaamheid van de Chinese Communistische Partij (CCP) om intenties te maskeren.

Kishore Mahbubani is niet de enige invloedrijke figuur die de wereld vertelt dat Xi een soort confucianistische wijsgeer is die een vreedzame, multilaterale wereld voorstaat. Hetzelfde discours wordt verspreid door diverse gepensioneerde westerse bankiers, zakenlieden en politici met invloedrijke netwerken. De CCP voelt haarfijn aan dat zulke mensen niet graag in de anonimiteit van de ouderdom wegzinken en willig zijn zich in Beijing als vrienden van China te laten fêteren.

Xi-isme

Schulte Nordholt is kristalhelder over Xi-isme: met confucianisme heeft het weinig van doen, met technisch geavanceerd totalitarisme des te meer. Chinezen zijn erfgenamen van een traditie van individualiteit, tolerantie, matiging en gezond verstand, de Chinese Communistische Partij is dat niet, van tolerantie nog het minst. De Chinese traditie kenmerkt zich door een bestuurscultuur waarin critici worden gehoord, het Xi-regime niet, de huidige CCP-bestuurders zijn ‘eerder geharde stalinisten dan wijze mandarijnen’.

Dringend advies van deze sinoloog: kijk niet naar wat het Xi-regime zegt, maar naar wat het Xi-regime doet. Het covidjaar 2020 was belangrijk, omdat het twee wezenskenmerken van het Xi-isme inzichtelijk maakte: het niet erkennen van fouten en het benutten van crises. Hetzelfde regime dat een virusuitbraak eerst ontkende en daarna weigerde data over die uitbraak te delen, zette de Wereldgezondheidsorganisatie naar zijn hand en presenteerde zich vervolgens als het enige dat het virus succesvol had weten te bedwingen en hulpvaardig was (zij het dat alleen ‘vriendelijke’ en ‘dankbare’ landen voor hulp in aanmerking kwamen). Vervolgens benutte het de covidcrisis om met de demonstranten in Hongkong af te rekenen.

Schulte Nordholt denkt dat het een kwestie van tijd is voor Taiwan eenzelfde lot treft. Taiwan is de CCP om meerdere redenen een doorn in het oog. Met een succesvol meerpartijenstelsel logenstraft het beweringen van Xi-lovende denkers als Mahbubani dat democratie een westers exportproduct is dat Aziaten kunnen missen als kiespijn. Dat China gebruik zal maken van het vacuüm dat de VS twintig jaar na 9/11 in Afghanistan achterlaten, zullen weinig lezers van deze sinoloog betwijfelen.

In het officiële discours betuigt het Xi-regime voortdurend adhesie aan een multilaterale wereld, ondertussen wordt wel degelijk een autoritair bestuursmodel over de wereld verspreid. De economische vervlechting van China met de rest van de wereld is een feit. Als democratische landen hun maatschappijvorm een warm hart toedragen, stelt Schulte Nordholt, is het zaak dat ze gezamenlijk tegen China optrekken en grenzen stellen. Doen ze dat niet, dan is de kans reëel dat de CCP binnen afzienbare tijd niet alleen in de haarvaten van de westerse economie, maar ook in die van de politiek doordringt. Nu al heeft China in Zuid- en Oost-Europa zo veel economische macht dat het de EU inzake haar China-beleid kan verdelen.

Belangrijk voor Europeanen is zich te realiseren dat het Chinese beeld van hun wereld niet hoogstaand is. De gretigheid waarmee westerse landen de afgelopen decennia Chinese consumptiegoederen afnamen en van goedkope Chinese diensten gebruikmaakten, onderstreept voor de CCP dat de mens een door en door materialistisch wezen is. Dat er zoiets bestaat als een westerse beschaving en dat mensen ook kunnen hechten aan niet-materiële verworvenheden, wordt in Beijing weinig geloofwaardig geacht.

Heimelijke plannen

Stellen westerse landen géén duidelijke grenzen en harde eisen, dan is de prognose niet alleen slecht voor de democratie in de wereld, maar óók voor de strijd tegen klimaatverandering. Urgenda kan het kleine Nederland via de rechter dwingen tot milieudiscipline – als China onderwijl heimelijk plannen ontvouwt om vijf keer zoveel nieuwe kolencentrales te bouwen als de rest van de wereld bij elkaar, schiet die strijd tegen de opwarming van de aarde niet op. Kenmerkend voor het Xi-regime is dat het zich niet aan afspraken gebonden acht als het zich op een bepaald terrein eenmaal machtig genoeg waant; wat het in Hongkong deed, is daarvan maar één illustratie.

Schulte Nordholt eindigt desondanks optimistisch. Het China van Xi wordt op vele vlakken steeds sterker – op het niveau van de technologie, de kracht van de economie, internationale invloed, militaire macht – maar ontbeert iets wat wel ‘zachte macht’ heet en zich laat omschrijven als het vermogen met een bepaalde maatschappijvorm en leefwijze wereldwijd tot de verbeelding te spreken. ‘Zachte macht gaat om de universele aantrekkingskracht van een bepaalde cultuur.’ Naarmate China onder Xi agressiever en assertiever werd, ging het met het imago bergafwaarts. Miljoenen migranten willen naar Europa en Noord-Amerika, maar zelfs inwoners van China’s armere buurlanden willen niet naar het land van Xi (groepjes wanhopige Noord-Koreanen uitgezonderd). Is China nog te stoppen? is een urgente tekst die hopelijk beleidsmakers bereikt.