Wozzeck toont psychologisch drama universele soldaat

De opera Wozzeck van de Oostenrijkse componist Alban Berg heeft in elk tijdperk zijn eigen, fatalistische zeggingskracht. Het verhaal over de gelijknamige soldaat blijft actueel zo lang er ergens oorlog is. Het kan naar believen worden ingekleurd door de oorlog van het moment. De invulling van de Poolse regisseur Krzysztof Warlikowski is in maart te zien bij De Nationale Opera.

Wozzeck is een straatarme, vertwijfelde soldaat die een wanhoopsdaad begaat als hij niet bij machte blijkt zijn depressie te boven te komen. Of lijdt hij aan schizofrenie? Posttraumatische stressstoornis misschien? De laatste aandoening was nog niet benoemd in de tijd dat Alban Berg (1885-1935) zijn opera schreef.

Toch moet de componist helder voor ogen hebben gehad welk psychisch leed een oorlog kan veroorzaken. In rampjaar 1914 had hij het 19de-eeuwse toneelstuk Woyzeck gezien van de Duitse schrijver George Büchner. Die baseerde zijn werk op een waar gebeurd verhaal van een moedeloze soldaat die zijn vriendin vermoordt. Rond de rechtszaak ontstond een in die dagen, rond 1821, uitzonderlijke discussie: was de verdachte wel toerekeningsvatbaar? Er werd zelfs een psychologisch rapport geschreven over soldaat Woyzeck.

Toen Berg begon aan deze opera brak de Eerste Wereldoorlog uit. De componist werd als klerk tewerkgesteld op het Weense ministerie van Defensie en schreef ondertussen aan Wozzeck. De verwoestende strijd die over Europa trok en de schaal van het rauwe leed voorzagen in een passende sfeer voor een soldatentragedie.

Berg gebruikte voor zijn compositie voor die tijd nieuwe muzikale middelen, waaronder Sprechgesang en atonaliteit. Niettemin was de opera bij de première van 1925 onmiddellijk een succes. De dramatische kracht van het stuk zal daaraan zeker hebben bijgedragen.

Het personage Wozzeck is vaak neergezet als soldaat, maar ook wel als oorlogsslachtoffer, verschoppeling, psychiatrisch patiënt en dakloze. Warlikowski staat bekend om zijn confronterende aanpak. Gewoonlijk zet de Poolse regisseur de karakters stevig naar zijn hand in samenwerking met de acteurs/zangers. Welke benadering hij ook kiest, Bergs muziek vult altijd feilloos in wat niet met woorden wordt uitgedrukt: angst, vertwijfeling, trauma.