Winkels dicht, beurzen afgelast. Hoe houden galeriehouders zich staande?

De Volkskrant vroeg het vier Nederlandse galeriehouders. ‘Kunst leent zich niet goed voor online verkoop.’

Geen reuring met champagnebubbels, geen rode stickers (verkocht!), geen presentaties van jong talent: het is deze week stil in de Van Nellefabriek. Eigenlijk zou daar nu Art Rotterdam worden gehouden, in normale jaren goed voor meer dan 25 duizend bezoekers. Vanwege de lockdown is de grote kunstbeurs uitgesteld naar juli.

Voor de kunstwereld zijn beurzen een essentiële schakel: om kunst te kopen of verkopen, om nieuwe namen en trends te ontdekken, om elkaar te ontmoeten. Veel galeries halen minimaal hun halve jaaromzet uit kunstbeurzen. In totaal werd er in 2019 wereldwijd een slordige 14 miljard euro besteed op kunstbeurzen.

De pandemie heeft de agenda van verzamelaars en galeriehouders flink door elkaar geschud. Art Rotterdam glipte in februari vorig jaar nog door het net, maar de Tefaf in Maastricht had minder geluk: de internationale kunst- en antiekbeursbeurs moest in maart vier dagen eerder dicht. De volgende editie staat nu gepland voor september. Dan is ook Art Basel, Europa’s belangrijkste beurs voor hedendaagse kunst.

In de galeries zelf is het ook stil. Privébezoeken op afspraak zijn verboden. Achter gesloten deuren wordt wel hard gewerkt, aan onlinepresentaties en een stevigere galerielobby. Er is geen apart steunpakket voor galeries. Het Mondriaan Fonds was vorig jaar wel coulant met bestaande subsidieregelingen (bijvoorbeeld voor galeries die wilden deelnemen aan een internationale beurs). Dit jaar compenseert het fonds de standhuur op een aantal kunstbeurzen, waaronder Art Rotterdam.

Veel galeries richten zich voorlopig op onlineverkoop, waar internationaal een grote stijging is ingezet. De grote veilinghuizen zagen hun onlineverkoop verdrievoudigen. Volgens een onderzoek van verzekeraar Hiscox kocht maar liefst 82 procent van de ‘jonge kunstverzamelaars’ (minder dan drie jaar actief) vorig jaar online kunst. Het blijkt echter lastig de spontaniteit van ontmoetingen tijdens openingen en kunstbeurzen online na te bootsen. Het momentum ontbreekt en nieuwe contacten opdoen is er niet bij, vertellen galeriehouders. En kopers willen het aanbod natuurlijk het liefst in het echt zien.

Vandaar dat de meeste kunstbeurzen uitstel verkiezen boven virtueel gaan, zo bevestigt Fons Hof, directeur van Art Rotterdam. In 2018 lanceerde Hof het onlineplatform GalleryViewer, waar kunstkopers zich kunnen oriënteren en in contact kunnen komen met galeries. Vorig jaar zag Hof het aantal GalleryViewer-bezoekers verdubbelen: ‘Maar het platform werkt het beste in combinatie met galerie- of beursbezoek, hebben we gemerkt.’

Galeriehouder Jaring Dürst Britt van galerie Dürst Britt & Mayhew zag afgelopen september een opvallende piek in de verkoop: ‘Mensen hadden toen echt het gevoel van we mogen weer!’ Het was de best verkopende expositie in de zes jaar dat de Haagse galerie bestaat: ‘Ik hoop echt dat we dat straks in maart weer krijgen.’

‘Door de combinatie van galerie en horeca hadden we een moeilijk jaar: beide bedrijven kregen een klap. Tijdens de eerste lockdown was onze horecazaak de belangrijkste zorg. Het was een kwestie van pick your battles en snel schakelen. De galerie, in de achterruimte van het café, besloten we even dicht te houden. Die bestaat al tien jaar en kan tegen een stootje, de horecazaak is jonger en heeft een grotere overhead.

‘In juni organiseerden we in de galerie de verkooptentoonstelling ‘essential shop’: meer dan zeventig kunstenaars verkochten werken voor minder dan 200 euro. De volledige opbrengst was voor de kunstenaars, ik vond het belangrijk makers te steunen.

‘Als een kunstbeurs goed loopt, dan kun je er zomaar de helft van je jaaromzet verdienen. Vorig jaar werden beurzen geannuleerd en is de omzet met 30 procent gedaald. In onze agenda stond nog Art Brussels gepland in april, vorig jaar ging de beurs niet door. Donderdag kreeg ik bericht dat die beurs zelfs naar 2022 wordt uitgesteld. Er komt mogelijk wel een kleinere lokale beurs in juni. Ik overweeg daar aan deel te nemen, we moeten de puzzel even opnieuw leggen. In de zomer staan we op Art Rotterdam.

‘Toen de horeca in oktober opnieuw dichtging, hebben we onze aandacht juist op de galerie gericht. De website is vernieuwd en uitgebreid met een online verkoopportaal. Kunst tot 2.000 euro kan direct worden gekocht, ik merkte de afgelopen maanden dat de onlineverkoop toenam, bijvoorbeeld via Instagram. Ik verkoop nu ook werken die ik laat zien op Art Rotterdam. Dat is een manier van denken die hoort bij de overlevingsdrift van deze tijd: gaan we afwachten, of komen we in actie?’

‘De afgelopen tien maanden hebben we vooral geteerd op ons bestaande klantenbestand. Wat dat betreft zijn galeries die langer actief zijn nu in het voordeel, die hebben meer jaren gehad om dat op te bouwen. Wij hebben onze omzet in 2020 met ruim eenderde zien dalen. Wij merken nog steeds dat grote verzamelaars, we zitten hier vlak bij het vermogende Wassenaar, sinds de coronacrisis niet zijn geweest. Ik denk uit voorzichtigheid.

‘In 2019 stonden we op negen kunstbeurzen, in 2020 konden er maar twee doorgaan: Art Rotterdam en in september stonden we op miraculeuze wijze op Vienna Contemporary. We hadden een Oostenrijkse kunstenaar, David Roth, en ik had zelfs een vriendin in Wenen bereid gevonden om de stand te bemannen voor het geval wij zelf niet naar Wenen konden reizen. Uiteindelijk vond ik het leerzaam om mee te maken, zo’n kunstbeurs in coronatijd met timeslots en mondkapjes op. Er waren veel minder mensen, maar er was wel echt concentratie. Doorgaans is een kunstbeurs toch hollen, hollen, hollen, vlug, vlug, vlug.

‘Tijdens de eerste lockdown ben ik toegetreden tot het bestuur van de Nederlandse Galerie Associatie, omdat ik me hard wil maken voor de positie van galeries. Binnenkort lanceren we de Kunst Kado Bon die bij NGA-leden in te wisselen is. Ik hoopte echt dat de lockdown voor niet-essentiële winkels volgende week zou worden doorbroken. ‘Click and collect’ voegt voor ons niets toe, wij brengen de kunstwerken net zo lief bij kopers thuis. Maar we willen graag weer exposities laten zien en met bezoekers praten over de kunst.’

‘Ik loop nu door de galerie, waar prachtige tekeningen hangen van de Japanse kunstenaar Meiro Koizumi. Als ik dat online laat zien, denk je dat het foto’s zijn. Je moet er echt met je neus voor staan om te zien dat het houtskool is, Jezus wat is dat gaaf.

‘Ik zou niets liever willen dan mensen ontvangen, op afspraak, een-op-een, met mondkapjes. Zo deden we het ook de laatste maanden van 2020. Nu is het stil, al werken we druk aan exposities voor later in het jaar. We proberen contact te houden met onze klanten via nieuwsbrieven, filmpjes en door ze persoonlijk te benaderen. Maar we zitten echt wel in een andere fase met de harde lockdown. Ik mis de reuring.

‘Naar omstandigheden viel 2020 nog wel mee. We hebben toch nog vijf exposities gedaan, eentje minder dan anders. Al was het wel sober, met bezoek op afspraak en openingen uitgesmeerd over drie dagen. Dinertjes organiseren was niet mogelijk. Fotografie is beter online te verkopen dan schilderijen of tekeningen. Goedkopere edities van werk ook. En boeken natuurlijk.

‘Aan het begin en eind van het jaar ging het goed, maar in het tweede en derde kwartaal hadden we flink last van de lockdowns en draaiden we slechts 60 procent van de gebruikelijke omzet. In de andere maanden ging het beter. We hebben sommige exposities wat langer laten lopen. Erik van Lieshout, een van onze kunstenaars, heeft mondkapjes ontworpen. Ze kostten een tientje, maar je moest er wel voor naar de galerie komen. Zo hielden we de energie erin.

‘Ik mis de beurzen enorm, vooral Art Basel. De editie voor dit jaar is uitgesteld tot september. We doen mee aan Arco in Madrid, dat is ook nog even afwachten. Door de lockdown mis je je internationale contacten. Kunstenaars hebben geen internationaal platform meer. Jonge mensen kunnen zich amper nog presenteren.

‘De laatste tijd ben ik meer op atelierbezoek geweest bij onze Nederlandse kunstenaars. We hebben op Instagram filmpjes gemaakt. Het leidt gelukkig ook weer tot nieuwe ideeën. Maar ja, leuk is anders.’

‘De pieken en dalen van een galerie volgen meestal in het jaar ná de crisis, is mijn ervaring na dertig jaar. De financiële crisis van 2008 liet zich pas goed gelden in 2009. Het ging nog redelijk in 2020, maar ik verwacht nu toch echt een lastig jaar. Sinds half december mag er niemand meer in, ook niet voor een privébezoekje op afspraak.

‘Als we dat weer mogen doen, zou dat enorm helpen. In de kunst verkoop je immers geen pak suiker. Het is niet zo dat je op dinsdagmiddag bedenkt dat je een schilderij nodig hebt. Mensen willen een werk in het echt zien, erover nadenken. Een aankoop volgt soms pas na enkele maanden.

‘De omzet van een gemiddelde galerie is 2 tot 2,5 ton, ik denk dat de omzet nu met 50 procent is gedaald. Eenderde tot 40 procent van de verkoopprijs is meestal voor de galerie. Dat lijkt veel, maar de vaste lasten zijn hoog. De panden zijn groot, transporten zijn duur, en dan heb je nog drukwerk, verzekeringen, enzovoorts. Deelname aan een kunstbeurs kost heel veel geld, en dan moet je altijd weer afwachten wat het oplevert.

‘Natuurlijk laat ik nu veel werk online zien, maar niet alle kunst leent zich daar even goed voor. En niet alle kunstenaars willen online exposeren. Je moet het werk toch liefst in het echt zien. Ik heb me laten overhalen om mee te doen aan GalleryViewer, een platform waar galeries hun werk laten zien. Dat is duur, maar je bent nu meer dan ooit afhankelijk van online profileren. Ik heb er wel al een paar verkopen aan overgehouden.

‘De volgende keer op een beurs – hopelijk Art Rotterdam in juli – ga ik toch niet op safe spelen met wat ik laat zien. Je moet juist je nek uitsteken.’