Wieringa maakt indruk met actueel drama over migratie

In de ouverture van De dood van Murat Idrissi, de jongste novelle van Tommy Wieringa, wordt de lezer opgetild naar een duizelingwekkend verschiet. Hoog verheven boven het tijdelijke, in 'het kalme ademen van miljoenen jaren', zijn we getuige van een dramatische gebeurtenis in de schepping: de geboorte van de Middellandse Zee.

Tektonische krachten slaan een bres in de tot dan aaneengesloten aardkorst tussen Europa en Afrika, een corridor die eonen later de Straat van Gibraltar zal heten. 'Er is niemand om het wonder te aanschouwen', schrijft Wieringa. 'Schuimend en kolkend breekt het water door de opening en stort zich in de zoutwoestijn beneden.'

Een scheppingsverhaal dus, en de oudtestamentische referenties herhalen zich in de titel van de ouverture, 'Zo begint het' (ofwel Genesis), en in het motto voorin: Hooglied 1:15-17. Het blijft niet bij de Bijbel, want in de krappe zeven pagina's die volgen lezen we ook nog eens over de Romeinse zonnegod Sol Invictus, de oude Hebreeuwse en Turkse namen van de tussenlandse zee, de 8ste-eeuwse Moorse veroveraar die zijn naam schonk aan Gibraltar (een verhaspeling van 'Jabal Tariq'), en nog veel meer, waaronder een stilzwijgend citaat over een verdronken Feniciër uit T.S. Eliots grote gedicht The Waste Land, en het veelbetekenende visioen van een neanderthalervrouw die vanaf de Rots van Gibraltar naar de overzijde staart: 'Het leven daar raakt niet aan het hare. Te ver weg.'

Dat is veel stof in weinig ruimte, en na die ietwat geforceerde hoogvliegerij in de prelude heeft de eerste zin van hoofdstuk 1 het effect van een crash landing: 'Alles klappert in de felle wind; de meisjes op het bovendek vegen hun haren uit hun gezicht.'

Ontnuchterend

Met een ontnuchterende klap belanden we in het nu, op de veerboot van Tanger naar Algeciras, in de zeestraat die we net nog geboren zagen worden. Zonder enige introductie zijn daar 'de meisjes' die het verhaal gaan dragen: de jonge Marokkaans-Nederlandse vriendinnen Ilham en Thouraya, die terugkeren van vakantie.

Ilham, slim maar schuchter, en de begeerlijke, doortastende 'Toer' hebben een geheim. In de kofferbak van hun gehuurde Audi, onder in de veerboot, smokkelen ze een paspoortloze vluchteling mee: Murat, een 19-jarige jongen uit een straatarm Berberdorp 'met volmaakte wenkbrauwen en een geruïneerd gebit'.

Tegen hun zin hebben Ilham en Thouraya ingestemd met de illegale actie. Hun leeftijdgenoot Saleh, een jonge, hondsbrutale hosselaar uit Nederland die Ilham in Rabat tegen het lijf liep, heeft ze moreel onder druk gezet om de kansloze Berberjongen mee te nemen naar Europa: 'Ik zal je dit zeggen. Iedereen is gegaan, mijn ouders, die van jou - jij hebt een goed leven daardoor. Maar hem ga je niet helpen? Wat ben jij voor een persoon?'

Geconcentreerd

Na Wieringa's met de Libris Literatuurprijs 2013 bekroonde roman Dit zijn de namen is De dood van Murat Idrissi opnieuw een geëngageerde vertelling over migratie, en opnieuw met niet te missen bijbelse toespelingen, als om te benadrukken dat migratie, ontheemdheid en ballingschap reiken tot in de wortels van onze geschiedenis. De dood van Murat Idrissi is geserreerder en geconcentreerder dan die eerdere roman, en daardoor overtuigender.

Zoals de titel van de novelle al verraadt: het loopt slecht af. Niet alleen voor de arme Murat, maar ook voor Ilham en Thouraya. Als het catastrofaal misgaat, maakt Saleh zich ondanks zijn stoere taal ('het risico is nul') spoorslags uit de voeten - met al hun geld op zak, zoals de radeloze Ilham en Thouraya al snel ontdekken.

In de resterende hoofdstukken zijn we er getuige van hoe Ilham en Thouraya zich van het onder in hun kofferbak verborgen, in de schroeiende Spaanse hitte al gauw ondraaglijk riekende lichaam proberen te ontdoen - en hoe ze zich onderwijl met elke nieuwe wanhopige poging dieper in de nesten werken.

Wieringa schroeft de spanning thrillergewijs op, in lichte, soepel verende zinnen die geen deel lijken te hebben aan de gruwelijkheden die ze beschrijven. Vooral de plastische details van de voortschrijdende ontbinding van Murats resten grenzen aan het ondraaglijke - de stank die Ilham en Thouraya op de toiletten van benzinestations en wegrestaurants uit hun haren proberen te wassen, stijgt op uit de pagina's.

Subtiel evenwicht

De dialogen zijn levensecht ('dikke lul, Saleh', 'wees niet zo'n wijf') en in de strak afgewikkelde plot lichten op gezette tijden details op die zich in je geheugen vastzetten, zoals Murats T-shirt met de tekst 'Energie Cottbus' - een impliciete verwijzing naar de dromen over willekeurig welke Europese stad die iedere vluchteling koestert.

Ondanks de overladen inleiding en een incidentele overdrijving (als er ergens veel olijfbomen groeien heet dat een 'metastase van olijfbomen') maakt De dood van Murat Idrissi indruk door zijn subtiel bewaakte evenwicht - een groot, haast niet te hanteren actueel drama is in beheerste vormen invoelbaar gemaakt.

Dat het open einde een verlossing suggereert, maar in feite voortgaande ellende belooft, is even wrang als onontkoombaar.

_{Tommy Wieringa, De dood van Murat Idrissi, Fictie, Hollands Diep; 128 pagina's; euro 16,99.}