Wie zit er achter het steengoede en mysterieuze Sault, de Banksy van de muziekwereld?

Het overal bejubelde Sault laat ook de popredactie van de Volkskrant niet los. Wie maakt die betoverende klankcollages van soul, afrobeat en pop, met teksten die naadloos lijken aan te sluiten op dit grimmige jaar?

Kunst die de wereld een dreun verkoopt en voortschrijdend inzicht verschaft. Die diezelfde wereld wil veranderen met strijdlustige boodschappen. En waarvan niemand weet wie erachter zit, of zitten. Als je het sensationele muziekfenomeen Sault onder de loep neemt, dringt de vergelijking met de Britse straatkunstenaar Banksy zich vanzelf op. Sault is in ieder geval net zo spraakmakend, politiek gemotiveerd, steengoed en mysterieus.

Twee platen van dezelfde maker, die de pop- en dancewereld in drie maanden tijd binnenstebuiten keren en de kunst een nieuwe kant op lijken te duwen, dat maken we toch niet vaak mee. En dat zo‘n wonder zich uitgerekend in het rampjaar 2020 voltrekt, is een zegen. Of misschien danken we Sault juist wel aan de ellende die we de afgelopen maanden over ons uitgestort hebben gekregen.

In juni verscheen schijnbaar vanuit het niets de plaat Untitled (Black Is), van een band (of een eenzame producer) genaamd Sault. De plaat was om meerdere redenen indrukwekkend. Allereerst vanwege de ingenieuze muziekpuzzel: een betoverende klankcollage van soul, gospel, afrobeat, hiphop en experimentele pop. Vervreemdend en toch vertrouwd, omdat het bekende elementen samen smeedde tot iets heel nieuws en verfrissends.

Het gesproken woord op de plaat is minstens zo indrukwekkend en heeft een duistere en trieste ondertoon. Het nummer Why We Cry, Why We Die klonk als een moedeloze mars bij de Black Lives Matter-protesten, die twee weken voor het verschijnen van Untitled (Black Is) waren ontvlamd. Een kale beat, een repetitief en kietelend basloopje en een eindeloos herhaalde tekst als een mantra van de wanhoop: ‘Why we cry. Cry, cry, cry. Why we die. Die, die, die.’ Het hypnotiserende soulnummer Wildfires was net zo grimmig. Een zangeres richt zich tot ‘de dief in de nacht’ met het bloed aan zijn handen en een penning op zijn uniform. ‘We all know it was murder, murder, murder.’ De titel van de track Don’t Shoot, Guns Down sprak voor zich.

De plaat leek een rechtstreekse, wonderbaarlijk snelle reactie op de protesten naar aanleiding van het politiegeweld en het aanhoudende racisme in de Verenigde Staten, met uitlopers in de rest van de wereld. En werd in de mondiale pop-pers gelijk getipt als een van de mooiste en vooral belangrijkste platen van het jaar, een soundtrack voor een wereld in opperste beroering.

Toen verscheen drie maanden later ineens wéér een plaat van die raadselachtige Sault. Een nog knapper in elkaar gestoken album, met weer die wondermooie mix van soul en funk, van klassieke disco, jazz en Afrikaanse muziek, en nu ook roffelende Braziliaanse percussie. Op Untitled (Rise) lijkt Sault bijna een eeuw aan zwarte muziek te willen vieren, of als wapen in de strijd te willen gooien om misschien ooit nog tot die betere wereld te komen. Waarin de kansen gelijk verdeeld zijn en we door een deur kunnen zonder elkaar eerst de hersenen in te slaan.

‘Good morning’, zegt een warme vrouwensten in de track Rise, alsof een slapend kind wordt toegesproken. ‘Rise, baby, rise. Keep your eyes clear, keep your heart open today as you navigate your world. It’s time to rise.’ Oftewel: Open je hart maar wees op je hoede: het is tijd om je op te richten. De tekst uit het prachtige nummer Fearless werkt als een krachtbron, en misschien niet eens alleen voor mensen die daadwerkelijk onderdrukt worden maar voor iedereen die zich miserabel voelt: ‘You know, you, you can do anything you want to. Be yourself at all times, don’t be afraid of nothing, nobody. Be fearless.’ Een universele motivatiespeech, al is die misschien niet eens zo bedoeld.

Untitled (Rise) is een overrompelend mooie plaat, vol betekenis en muzikale diepgang maar ook vol puur hitgevoel. Een plaat ook die een nieuwe muzikale standaard lijkt in te voeren voor de dancemuziek en de pop, en zo mogelijk een heel genre in beweging zet. Opzwepende funk, harde beats van een levende drummer, weldadig gearrangeerd naast disco, musicalachtige koren, strijkers en ook nu weer bezwerende percussie en ritmes van over de hele wereld. En een inhoudelijke zeggingskracht zoals je die in de dansmuziek toch niet overdreven vaak tegenkomt.

Untitled (Rise) is zo’n album dat richting geeft, zoals de eerste triphopplaten dat deden of de psychedelische dubstep van de eveneens in raadselen gehulde, anonieme Britse producer Burial. Of de single Around the World van het Franse duo Daft Punk, die de dance in 1997 veranderde. De beste oude muziek versneden met knisperend frisse nieuwe muziek, zoals je die nog nooit had gehoord. En waarvan je je niet kunt voorstellen dat je nog zonder zou willen.

De muziekpers was nog enthousiaster over het tweede meesterwerk van Sault. De invloedrijke Britse popjournalist Alexis Petridis van The Guardian gaf zonder voorbehoud vijf sterren. En hij zette een veelbetekenende kop boven zijn stuk: ‘Het mysterieuze collectief Sault maakt de beste plaat van 2020. Alweer.’ Ongeveer zoals de popredactie van de Volkskrant er ook over dacht.

Aangevuurd door deze tweede topplaat in drie maanden ging de wereld dan toch maar eens op zoek de oorsprong. Wie is, of zijn, Sault? Waar komt dit vandaan, waar gaat het naar toe? Vooralsnog kreeg niemand een sluitend antwoord rond, en dus zag een nieuw enigma in de pop het levenslicht.

Sault verstuurt geen persberichten en laat zich ook niet interviewen. Het label Forever Living Originals, waar de platen zijn verschenen, is volslagen onbekend. Het label reageert niet op interviewverzoeken van bijvoorbeeld de Volkskrant. Wel bleek Sault vóór de twee baanbrekende platen van dit jaar eerder werk te hebben uitgebracht, albums met raadselachtige cijfernamen; 7 en 5. Ze verschenen zeer bescheiden, op het muziekplatform voor ware liefhebbers Bandcamp. Het waren opmerkelijke platen waarop de mix van r&b met klassieke soul en hiphop vast werd uitgeprobeerd in fraai klinkende maar nog niet zo ambachtelijk afgewerkte tracks. Het leek eerder een studie naar wat nog komen zou.

Op de grote streamingsites Spotify en Apple Music zijn inmiddels alle platen van Sault te vinden. De omschrijving van de band op Spotify is lekker vaag: ‘Een in r&b geworteld collectief’. Maar wie zaten daar dan in? In ieder geval een aantal gerenommeerde gastzangers, die steeds wel stonden vermeld. Cleo Sol (Cleopatra Nikolic) en Kid Sister (Melissa Young) vertolkten de mooiste soulliedjes op de laatste platen. En eerder werk van die twee was – toeval bestaat niet – ook op dat obscure label Forever Living Originals verschenen.

Spin in het web

De producer van die r&b-platen had ook een naam: Inflo. Dezelfde naam die bijvoorbeeld ook weer op de vinylversie van Untitled (Black Is) verscheen. En aan die producersnaam blijkt ook weer een échte naam te kleven: Dean Josiah Cover, die ook als auteursnaam staat vermeld bij de teksten van Sault. Maar wie deze Dean Josiah Cover dan is?

Een rondje Google levert weinig op. Al stuit je op een Britse muziekprijs die Dean Josiah Cover alias Inflo won, in 2017 voor een nummer van de zanger Michael Kiwanuka. Dezelfde Kiwanuka die het geweldige nummer Bow zong voor Sault, op Untitled (Black Is). Maar de prijs werd in ontvangst genomen door een plaatsvervanger – weer een dood spoor.

De Oegandees-Britse zanger Kiwanuka is een van de sleutels tot het universum van Sault. Als je nog eens met andere oren luistert naar bijvoorbeeld Kiwanuka’s gevierde laatste album Kiwanuka, dat in 2019 een van de beste albums van het jaar was, dan hoor je een aantal bekende geluiden die ook op de platen van Sault de maat aangeven. De kille, harde drums van weer die echte drummer, en dus geen aan elkaar geplakte samples. Dezelfde kale, pregnante en soms een tikje sinistere beats die producer Inflo ook meegaf aan het album Grey Area van de Britse rapper Little Simz.

Het lijkt erop dat Sault de spin in het web is van de beste Britse zwarte muziek van het moment, en een straalmotor voor muziek met een heldere, politieke boodschap. Zal het Sault (of Inflo, of Dean Josiah Cover) lukken om anoniem te blijven, zoals Banksy? Dat valt te bezien: de hele Britse muziekpers zit achter hem aan en wil zijn verhaal optekenen. Een andere, misschien nog spannender vraag: verschijnt er voor het einde van dit veelbewogen jaar nóg een album van Sault? Het zou zomaar kunnen: tussen de twee eerdere meesterwerken zaten twaalf weken, dus een voltooiing van een trilogie in 2020 zit er nog in.

Eén ding weten we wel zeker. De platen Untitled (Black Is) en Untitled (Rise) verdienen dezelfde monumentale status als Marvin Gaye’s What’s Going On (1971) en Public Enemy’s It Takes a Nation to Hold us Back (1988), als soundtrack bij de zich voortslepende strijd tegen racisme en ongelijkheid. Als iemand dit jaar de tijdgeest op muziek heeft weten te zetten, dan is dat toch echt Sault.