Wie maakte deze beroemde Ikeafoto van de Amsterdamse grachten?

De afkeurende reacties enerzijds en de alomtegenwoordigheid van de print anderzijds zetten hem aan het denken: waarom had Ikea van alle foto’s van de Amsterdamse grachten nou uitgerekend deze middelmatige afbeelding gekozen? Drie jaar werkte hij aan dit ‘uit de hand gelopen hobbyproject’ en vanaf donderdag is het filmpje van een kwartier online te zien, op vpro.nl en YouTube.

Roes, programmamaker voor onder meer Keuringsdienst van Waarde, verzamelde zo veel mogelijk foto’s van plekken waar de Ikea-print uit de serie Vilshult (54, 95 euro) hing. Aan het begin van de video komt er een compilatie voorbij: de supermarkt, een Indiaas restaurant, een hotellobby, een kapper, een fietsenmaker, huizen op Funda, huizen op AirBnB en zelfs in een pornofilmpje.

Hoe hij dat laatste voorbeeld vond? Hij lacht. ‘Per ongeluk tegenaan gelopen. Wist je dat er heel veel Ikea in pornofilms zit? Er is zelfs een blog dat dat bijhoudt, met screenshots van de porno en dan prijskaartjes aan de Ikea-meubels.’

Op Facebook plaatste hij oproepen om te vragen of mensen de foto ergens zagen hangen. Ook in de groep ‘Nederlanders in het buitenland’, met 16 duizend leden. ‘Binnen een uur had ik vijftig reacties. Kennelijk is het voor expats leuk om zo’n bekend beeld van thuis op te hangen.’

Het is bizar, zegt Roes, hoe vaak je de foto ziet als je er eenmaal op gaat letten. ‘Zoals wanneer je in een Mini Cooper rijdt. Dan zie je opeens overal Mini Coopers.’

De foto is dan ook bijna 500 duizend keer verkocht door Ikea. En dat terwijl het beeld van de Heren- en Brouwersgracht niet bijzonder mooi is. Roers: ‘Er staat een volle vuilnisbak op, de boom staat niet vol in het blad, twee groezelige duiven scharrelen wat rond en de fiets is een beetje afgeragd.’

De fotograaf vond het ook niet bepaald zijn beste werk. Tom Roes heeft lang geprobeerd om meer te weten te komen over deze Argentijn, Fernando Bengoechea. Dat Ikea zijn print naar een massapubliek heeft gebracht, heeft hij nooit geweten: hij was in 2004 met zijn partner op Sri Lanka en is toen naar alle waarschijnlijkheid omgekomen bij de tsunami - zijn lichaam is nooit gevonden.

Via twee exen en de broer van Bengoechea kwam Roes gaandeweg iets meer te weten over de fotograaf en het verhaal achter de foto. Die bleek genomen in maart 1999, toen hij voor een opdracht in Amsterdam was. Hij had ruzie met zijn vriend en stuurde de foto op bij wijze van goedmaker. ‘Hij voelde zich eenzaam, net als die fiets’, zegt zijn ex-vriend Ahmad.

De foto was, samen met duizenden andere foto’s die Fernando Bengoechea had gemaakt op zijn reizen, terechtgekomen in de database van het agentschap dat hem vertegenwoordigde. Daar moet Ikea de foto gevonden hebben.

Na lang proberen kreeg Roes uiteindelijk de ontwerper te pakken die de foto voor Ikea heeft geselecteerd, de Deen Erik Hansen, de man die onder andere ook verantwoordelijke is voor de bekende print van de rode roos. Hij heeft een ontnuchterende boodschap. Vooral de lage prijs was doorslaggevend. ‘Deze foto zou elke andere foto kunnen zijn.’