Wie is het mikpunt van Veronica Inside? Een analyse van 1.655 fragmenten

De mannen van Veronica Inside maken harde grappen. Die zijn homofoob, vrouwonvriendelijk en racistisch, zeggen critici. Onzin, zeggen de makers, iederéén wordt op de hak genomen. Een analyse van 1.655 fragmenten Veronica Inside: wie is het mikpunt van de grap?

Vrijdag begint na drie maanden afwezigheid een nieuw seizoen van Veronica Inside (VI). Dat het programma terugkeert op tv, leek in juni niet vanzelfsprekend.

Nadat voetbalanalist Johan Derksen in de uitzending een grap heeft gemaakt over rapper Akwasi, die een zichtbare rol heeft in het antiracisme-debat, komt het programma onder vuur te liggen. Bij een foto van een man verkleed als zwarte piet zegt Derksen, ‘Weten we zeker dat dit niet Akwasi is?’ Zangeres Anouk noemt de grap ‘om te kotsen’, volgens presentator Arie Boomsma sproeien racisme en homohaat ‘als diarree uit de monden van de presentatoren’.

In een week tijd stoppen Albert Heijn, Gillette en Zespri Kiwifruit met adverteren rond de uitzending. Ook de internationals van zowel het Nederlandse mannen- als het vrouwenelftal protesteren: zij zullen verslaggevers van het programma niet langer te woord staan. In een poging de boel te sussen, wordt een uitzending over racisme gemaakt. Aan tafel zit onder anderen strafpleiter Natacha Harlequin, die Derksen tegengas geeft en zijn uitspraken bevraagt. De uitzending wordt door 1,7 miljoen kijkers bekeken, maar het VI-seizoen wordt desondanks vroegtijdig afgebroken. De speciale aflevering helpt bovendien niet om de weggelopen adverteerders terug te winnen. Ook zijn René van der Gijp en Derksen boos op presentator Wilfred Genee. De presentator zou Derksen in de media hebben laten vallen. Derksen en Van der Gijp zinspelen op het einde van het programma.

Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

Omgebouwde man

Dat de mannen van VI met elkaar in de clinch liggen, is niet uniek. Het is wel de eerste keer dat een storm van kritiek het programma vleugellam lijkt te maken. En dat terwijl presentator Genee, samen met voetbalanalisten Van der Gijp en Derksen, al meer dan tien jaar samenwerken. Het afgelopen seizoen trok VI gemiddeld 601 duizend kijkers per aflevering, de slotuitzending niet meegerekend. Wekelijks bespreken de drie mannen, vaak aangevuld met een vierde tafelgast, de ontwikkelingen in en om het voetbalveld. Tot twee jaar terug deden ze dat bij RTL onder de naam Voetbal Inside, sinds 2018 onder de vlag van Talpa. Op welke zender het programma ook wordt uitgezonden, het behoudt zijn grote schare fans. Harde grappen en uitgesproken meningen vormen de hoofdingrediënten voor het ongepolijste praatprogramma, dat steeds vaker over andere zaken dan voetbal gaat.

_{Tekst gaat hieronder verder}

De lijst met controversen is inmiddels lang. Een greep: in april 2016 waarschuwt Derksen dat voetbalclubs ‘naar de klote gaan’ als Marokkaanse spelers de overhand krijgen in een team. In februari 2018 wordt de Belgische tv-journalist Bo Van Spilbeeck bespot, die net uit de kast is gekomen als transgender. René van der Gijp zegt bij wijze van grap voortaan als Renate door het leven te gaan, waarna hij met een pruik op en in een jurk gestoken in beeld verschijnt. In november 2018 stelt Derksen dat homo’s moeten ‘ophouden met doen alsof het zo moeilijk is om uit de kast te komen’. In maart 2019 maakt Van der Gijp een opmerking over de vriendin van Guus Meeuwis, stylist Manon Meijers, die hij ‘een omgebouwde man’ noemt.

Het zijn dit soort opmerkingen die het programma volgens critici een homofoob, vrouwonvriendelijk en racistisch karakter geven. De mannen van VI wordt pestgedrag verweten, maar daar hebben de makers geen boodschap aan. In Veronica Inside wordt immers iedereen op de hak genomen. Derksen noemt het voetbalkantinehumor, die niet kwaad bedoeld is. ‘Waarom is niet iedereen zoals ik, en heb je er schijt aan? Laat ’t aflglijen man, fuck off.’

Dat blijkt al jarenlang een succesvolle bezwering van kritiek. Ook nu, drie maanden na de grap over rapper Akwasi, lijkt de ophef weggeëbd. Zo begint Albert Heijn, dat zich in juni publiekelijk van het programma distantieerde, weer met adverteren in en rond de talkshow. Vrijdagavond is het voetbalprogramma terug op tv, ‘en dat gaat lopen als een trein’, belooft Derksen aan RTV Rijnmond, ‘want als we weer bij elkaar zitten dan is er chemie.’

Dynamiek

De Volkskrant doet een poging de dynamiek van het controversiële praatprogramma te ontleden. Wie is het mikpunt van Veronica Inside? Wie deelt er aan tafel de sneren uit en hoe komen deze grappen tot stand?

Aangezien alle uitzendingen terugkijken ondoenlijk is – een seizoen telt gemiddeld tachtig afleveringen van elk 75 minuten – hebben we ervoor gekozen om enkel de door VI zelf uitgelichte fragmenten te analyseren. Op de officiële YouTube-pagina van Veronica Inside staan honderden fragmenten die de redactie zelf heeft uitgelicht. Ze worden met een prikkelende titel of quote aangeprezen. Het gaat om 1.655 fragmenten uit de afgelopen twee seizoenen.

Veel fragmenten gaan over de ontwikkelingen op en om de voetbalvelden. Toch zijn tafelgesprekken die gaan over (ex-)voetballers, spelersvrouwen, trainers en sportjournalisten in deze analyse buiten beschouwing gelaten. Het zijn immers de grappen die níét over voetballers of hun entourage gaan, die voor de meeste controverse zorgen. Dat kan een vertekend beeld geven. Denigrerende opmerkingen over Marokkaans-Nederlandse voetballers, homo’s in de voetballerij of spelers die niet voor het Nederlandse elftal uitkomen worden niet meegenomen. Ook smalende grappen over het vrouwenvoetbal blijven onbesproken.

_{Tekst gaat hieronder verder}

In de bestudeerde fragmenten neemt het programma 254 maal iets of iemand op de hak, in de vorm van een grap of een sneer. Dat er in een volledig seizoen nog meer grappen zijn gemaakt die niet op YouTube zijn terechtgekomen, ligt voor de hand. Bijna alle opgenomen grappen richtten hun pijlen op een persoon. Slechts in enkele gevallen wordt een land (Turkije, Marokko), een fenomeen (songfestival, koningshuis) of groep (homoseksuelen, musicalzangers, Duitsers) bespot. De individuen die aan bod komen, zijn min of meer bekende Nederlanders.

Hysterische vrouwen

Van alle grappen gaat 38 procent over witte heteroseksuele mannen. De grappen zijn over het algemeen mild en weinig fel verwoord. Presentator Arie Boomsma is een ‘griezel eerste klas’ en politicus Geert Wilders begint ‘een karikatuur van zichzelf te worden’. Toen koning Willem-Alexander een toesprak hield was het ‘net Madame Tussauds’ en in de pakken van cabaretier Freek de Jonge ‘wil nog geen cliniclown rondlopen’.

In 31 procent van alle gevallen is een vrouw het mikpunt van hoon en spot. Verder gaat 21 procent van opmerkingen over personen van kleur en 14 procent over homo’s. Dat er een zweem van homofobie, racisme en vrouwonvriendelijkheid om het programma hangt, heeft wellicht te maken met de soorten opmerkingen die dan over tafel vliegen. Als er grappen over homo’s worden gemaakt, dan is de helft van die opmerkingen een toespeling op zijn of haar seksualiteit of geaardheid. Na een item over het songfestival wordt kandidaat Duncan Laurence een ‘gozer met een klein homokontje’ genoemd. Een gesprek over Gordon brengt Derksen in de verleiding om een grap te maken over de laatste keer dat de zanger in de supermarkt stond. ‘Om een komkommer te halen’. ‘En een potje met vet’, voegt Van der Gijp toe.

Opmerkingen over vrouwen hebben vaak, in 45 procent van de gevallen, een uitgesproken seksistisch karakter. Hierbij zijn verwijzingen zoals ‘meisje’ of ‘wijf’ niet meegerekend. Vrouwen die beschimpt worden ‘kakelen’, zijn ‘aandachtsziek’ of ‘hysterisch’. Over actrice Abbey Hoes zegt Van der Gijp: ‘Die is geil, dat is eigenlijk haar grootste kwaliteit. Wat doet ze verder?’ Van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema vraagt Derksen zich af of ze lesbisch is. ‘Ze zou billenkoek moeten hebben.’

De helft van alle grappen over mensen van kleur gaat over Nederlanders wier herkom Surinaams of Caribisch is, de andere helft over personen met een moslimachtergrond. Mensen van kleur worden in de fragmenten die de Volkskrant bekeek, weinig beschimpt vanwege hun afkomst, etniciteit of geloofsovertuiging. In 6 procent van de gevallen wordt er in de opmerking naar gerefereerd. Zo wordt presentator Nadia Moussaid door Derksen dat ‘Marokkaanse meisje’ genoemd en is acteur Romana Vrede ‘die zwarte mevrouw’. Over cabaretier Steven Brunswijk – die zijn carrière begon onder de naam Braboneger – vraagt Derksen: ‘Wat moet zo’n snotaap in een auto van 260 duizend euro?’ ‘Misschien heeft hij hem wel gestolen’, kaatst Van der Gijp.

Meest beschimpt

Aan de hand van de bestudeerde fragmenten kunnen we een top-tien van meest beschimpte personen of groepen samenstellen. De drie Kamerleden van Denk hebben de eer het meest door de mangel te zijn gehaald. ‘Levensgevaarlijk’ noemt Derksen ze bij herhaling; ‘ze hebben het uiterlijk van een sluipmoordenaar’. Ook presentator Harry Mens wordt veel geridiculiseerd. Vooral Van der Gijp insinueert met regelmaat dat Mens het programma Business Class dronken presenteert. Sylvana Simons krijgt veelvuldig een veeg uit de pan. De politicus voor Bij1 is volgens Derksen een ‘hysterica’ en een ‘trutwijf’. ‘Als je met iemand geen medelijden moet hebben, dan is dat met Sylvana’.

Buiten de voetballerij om komen presentatoren veruit het meest aan bod (65 grappen). Ze worden gevolgd door politici (45 grappen) en zangers en rappers (37 grappen). Cabaretiers, acteurs en tv-persoonlijkheden zijn samen goed voor 36 grappen.

_{Tekst gaat hieronder verder}

Aan tafel heeft Derksen het hoogste woord: 67 procent van de sneren worden door hem uitgedeeld, 14 procent is voor rekening van Van der Gijp. In 9 procent van de gevallen is er sprake van een één-tweetje en nemen ze het mikpunt samen op de hak. Derksen neemt vaak stelling in en strooit met harde oordelen. Zo is Turkije een ‘teringzooi’ en ziet Sven Kockelmann er thans uit ‘als een varken’.

Van der Gijp is op meerdere manieren terughoudender. Hij kiest er bijvoorbeeld regelmatig voor om de suggestie te wekken van een komische situatie. Zo schetst hij wat het advocatenechtpaar Geert-Jan en Carry Knoops doet, voordat ze met elkaar naar bed gaan. ‘Douchen, nagels knippen, tandenpoetsen, bril schoonmaken. Als die om elf uur willen neuken, beginnen ze om half vier aan de voorbereiding.’

Mocht er desondanks ophef ontstaan, dan bindt Van der Gijp snel in. In vergelijkbare situaties houdt Derksen vast aan zijn overtuiging dat hij grappen mag maken. Een tekenend voorbeeld is de opmerking over de vriendin van zanger Guus Meeuwis, die Van der Gijp omschreef als een ‘omgebouwde man’. Nadat het stel zich in de media heeft beklaagd over de grap – Meeuwis noemt het ‘heel lelijk, vies en pesterig’ – gaat Van der Gijp door het stof. ‘Ik hoorde dat dat meisje er heel erg mee heeft gezeten, dan had ik de grap beter niet kunnen maken.’ Derksen, die er tot dan toe nog weinig mee te maken heeft, legt zich daar niet bij neer en doet er een schepje bovenop. ‘Ik dacht dat het een verbouwde was. Ze heeft wel tieten, maar een jongensachtig hoofd.’

Doordat Derksen onmiskenbaar de toon zet, belandt hij vaak in de schijnwerpers van critici en journalisten. Nadat Derksen in 2018 aan tafel zonder noemenswaardig tegengas homo’s beschimpt, lanceren critici de hashtag #SorryJohan, om hun ervaringen als homo te delen. Ook in juni tijdens de ophef over de Akwasi-grap, lag de focus vooral op Derksen. Zo pakte deze krant destijds uit met een profiel over de analist, waarin hij een rouwdouwer werd genoemd ‘die de tijdgeest niet aanvoelt’.

Daarmee gaat men volgens Derksen voorbij aan de rol van presentator Genee, die zou ‘dingen opruien en ons uitspraken ontlokken’. Dat blijkt ook uit analyse van de fragmenten. Bij meer dan de helft van de grappen wordt het onderwerp overduidelijk door Genee aan zijn tafelgenoten gevoerd. Dat kan de presentator doen door zelf het onderwerp aan te snijden of een kijkersvraag voor te lezen. Op die manier geeft Genee de voorzet voor een stevige uitspraak. Zo oppert Genee: ‘Wil je het vandaag nog hebben over Sylvana, of zeg je, niet doen?’ Hij ontlokt Derksen daarmee de uitspraken dat Simons ‘ziekelijk’ is en ‘onzin uitbraakt’.

Vanwege een afgesproken media-stilte willen de makers van het programma niet reageren op de uitkomst van dit onderzoek.

_{Tekst gaat hieronder verder}

Draaiboek

Het programma houdt graag de gedachte levend dat het tafelgesprek niet wordt voorbereid. De gesprekken moeten, net als kroegpraat, spontaan en authentiek lijken. Toch wordt er in twee fragmenten gerefereerd aan het draaiboek dat de mannen van VI overdag ontvangen.

Desgevraagd beamen meerdere medewerkers van het programma dat in het draaiboek vrijwel alle onderwerpen staan, die ’s avonds aan bod zullen komen. Het wordt opgesteld door de vijfkoppige redactie, die vanaf het middaguur de uitzending voorbereidt. Gedurende de dag houden de redacteuren veelvuldig contact met Derksen, Van der Gijp en Genee. Per telefoon worden er door de mannen wijzigingen of aanvullingen doorgegeven. Vooral Derksen draagt regelmatig onderwerpen aan die hij aan tafel wil bespreken. Bij sommige onderwerpen zoekt de redactie extra achtergrondinformatie en voegt dat toe aan het draaiboek. Daar kunnen de tafelgasten dan uit putten.

Aan de hand van dit draaiboek heeft de redactie vooraf fragmenten en foto’s verzameld, die klaarstaan om tijdens het tafelgesprek getoond te worden. Zo niet, dan moet er in de regiekamer snel geschakeld geworden. De meeste redacteuren en productiemedewerkers zijn al geruime tijd verbonden aan het programma: ze kunnen de mannen aan tafel goed inschatten. Alleen Van der Gijp kan zo nu en dan onverwacht uit de hoek komen.

Aanstaande vrijdag keert het programma terug op televisie. Wat er in het draaiboek van die eerste uitzending staat, willen makers nog niet zeggen. Maar liefhebbers van het ongepolijste praatprogramma kunnen hun hart ophalen. Volgens een woordvoerder van Talpa ‘blijft het karakter van Veronica Inside hetzelfde als voorheen, daar is niets wezenlijks in veranderd’. Ondertussen is de afgelopen maanden de gevoeligheid in de samenleving voor harde grappen toegenomen. In dat licht mogen Derksen, Van der Gijp en Genee hun borst natmaken.

Met medewerking van Zoë Spaaij.