Wat maakt True Detective zo sterk?

Een belofte vooraf: we verklappen niets.

Het eten is klaar. Rechercheur Martin 'Marty' Hart drinkt zijn glas whisky leeg en loopt naar de kamer van zijn dochtertjes. Het zijn prinsesjes van meisjes met blond haar tot over hun schouders. Ze zijn een jaar of 8, 9 en spelen met poppen. Als Marty door de gang loopt, vangt hij de laatste flarden van hun speelgesprekje op.
'Jij hebt geen mama of papa meer. Die van jou gingen net dood door een ongeluk.'
'Hoe?'
'Een auto-ongeluk, iemand...'
Marty doet de deur open. 'Etenstijd kinderen.' Zijn dochters lopen voor hem langs, eentje kijkt lachend op naar haar vader en krijgt een aai over de bol. Marty glimlacht, draait zich om, maakt aanstalten weg te lopen en kijkt nog even de kamer in. Hij fronst. Op het beige tapijt ligt een naakte barbie met haar benen wijd. Om haar heen staan vier mannelijke poppen. Een vijfde, kale, pop zit op zijn knieën voor de liggende, naakte pop. Zijn broek is half uit.

Mysterieuze, rituele moorden
True Detective, het nieuwste kroonjuweel uit de diamantslijperij van betaalzender HBO, vertelt het verhaal van rechercheurs Martin 'Marty' Hart (Woody Harrelson) en Rustin 'Rust' Cohle (Matthew McConaughey), die in 1995 worden belast met het oplossen van de mysterieuze, rituele moord op prostituee Dora Kelly Lange. Mysterieuze, rituele moorden zijn niets nieuws in het detectivegenre. Ook de botsende karakters van de protagonisten, een chef die ze opjaagt, een oude onopgeloste verdwijning die aan de moord verbonden lijkt en het alcoholmisbruik: we kennen het al.

Toch is True Detective anders. Neem de vertelvorm. Marty en Rust worden - anno 2012 - in aparte kamers ondervraagd over hoe ze in 1995 de moord hebben opgelost. Naadloos springt het verhaal zeventien jaar naar voren en weer terug, met als brug de stemmen van de twee detectives. Zij mogen dan niet altijd de waarheid vertellen - soms zijn hun herinneringen aangetast, soms zeggen ze met opzet iets anders - de beelden doen dat wel. Naarmate de afleveringen vorderen, verschuift de tijd steeds meer op naar het heden, zonder dat het ergens verwarrend wordt.

Sluimerend en broeierig
Verwacht geen afleveringen met kop en staart, verwacht geen snelheid; de serie is net zo sluimerend en broeierig als het moerassige landschap van Louisiana dat het decor vormt. Langzaam maar onverbiddelijk, als een wurgslang die zichzelf stilletjes om je heen legt, grijpt het verhaal je steeds steviger beet, dwingt het je door te kijken.

Zoals dat nou eenmaal gebeurt bij goede series, kan True Detective een aardig gat slaan in je nachtrust. Het probleem bij het opstaan, komt niet per se door de vermoeidheid; het is eerder de vraag of je er überhaupt nog een beetje zin in hebt. De serie is bij vlagen tot op het misselijkmakende af verontrustend. Er gaat een desolate troosteloosheid uit van de stripbars, hoeren, truckstops, woonwagens en industrieterreinen die Marty en Rust bezoeken in hun zoektocht naar de oplossing van de zaak - of naar een manier om hun levens te vergeten. Louisiana als een diepduister doolhof van zweet, bierlucht en geslachtziekten.

Maar het is Rust die je pas echt goed de levenslust ontneemt. Als trage slingers sigarettenrook verlaten diepcynische opmerkingen de lippen van McConaughey, telkens weer in dat hypnotiserende Texaanse accent. 'Ik beschouw mezelf als realist', zegt hij tijdens een autorit tegen Marty. 'Maar in filosofische termen zou je me een pessimist noemen.' Als Marty vraagt wat dat betekent, luidt het antwoord: 'Ik doe het slecht op feestjes.' Het is het dichtst bij een grapje dat de stoïcijnse rechercheur komt. Over de mens zegt hij: 'Het meest eerzame voor onze soort is onze programmering te ontkennen, stoppen met ons voort te planten, hand in hand naar onze uitroeiing lopen.'

Fenomenale prestatie van McConaughey
Toch wordt het nergens karikaturaal. In tegendeel: ondanks dat Rust het verstopt onder een hoop kalmeringsmiddelen en nicotine, is zijn oude verdriet voelbaar en zijn nihilistische cynisme overtuigend en beklemmend. Een fenomenale prestatie van McConaughey, een overtuigd christen die afgelopen zondag bij het in ontvangst nemen van een Oscar voor zijn rol in Dallas Buyers Club uitgebreid God bedankte.

Tegenover Rust staat de meer rechttoe rechtaan, easy going Marty, een pruimtabak kauwende vader voor wie zijn gezin het oplaadpunt is na een dag tussen lijken en seriemoordenaars. Maar ook daar smeult het. Marty kan maar moeilijk afblijven van de whisky en de vrouwen. Ook Woody Harrelson overtuigt met zijn vertolking van de onhandige, worstelende Marty, die ergens een simpele goedzak is.

De in eerste instantie simpele, hardgekookte stereotypen van Marty en Rust ontwikkelen zich tot gecompliceerde, feilbare karakters. Dat die karakterontwikkeling zich afspeelt in meerdere tijden (1995, 2012 en later ook 2002) brengt nog een extra dimensie in het verhaal en maakt dat True Detective evenveel als een moordmysterie, een verhaal is over twee mensen.

Het menselijke karakter
Tegen The New York Times vertelde Nic Pizzolatto, de scenarist ,dat dit ook de bedoeling is geweest. Hij zei dat het misdaadonderzoek de verpakking is van een onderzoek naar het menselijke karakter. Daarmee heeft Pizzolatto het succes van tv-series als The Sopranos, The Wire en Game of Thrones goed gevat: karakters zijn net zo belangrijk als het verhaal. Rust en Marty doen met regelmaat dingen die je niet graag op je cv zet, toch begrijp je hun handelen, hoe fout ze zich ook gedragen.

Een andere reden waarom de serie beklijft, is de aandacht voor cinematografie. Als Marty en Rust in een auto zitten, worden hun gesprekken vastgelegd door een camera die door de voorruit naar binnen kijkt. Wijde shots van het landschap van Louisiana, met eindeloze moerasvelden, dreigende lucht of troosteloze industrie brengen op hun beurt een gevoel van eenzaamheid en isolement teweeg. Wat betreft camerawerk biedt de slotscène van de vierde aflevering een acrobatisch hoogtepunt: in een shot van 6 minuten volgt de camera Rust bij een inval in een woning. Nonstop. Over hekken, door kamers, langs muren. Steeds meer word je de scène ingetrokken, totdat je bedenkt dat je weer moet ademhalen.

'The best show on TV'
True Detective, door tijdschrift The Atlantic 'the best show on TV' genoemd, is HBO's antwoord op het succes van Netflix' House of Cards. Er zijn, ondanks dat House of Cards een politiek drama is, ook overeenkomsten tussen de twee. Beide hebben hoofdrolspelers die hun sporen op het cinemagebied lang en breed hebben verdiend. Kevin Spacey, die in House of Cards de meedogenloze politicus Frank Underwood speelt, won al twee Oscars. Matthew McConaughey heeft er sinds zondag ook een achter zijn naam staan en Woody Harrelson werd er ooit voor twee genomineerd.

Zowel Cards als Detective pakken een genre en schudden dat door elkaar. Ook de manier waarop de series tot stand kwamen, is bijna identiek. Kevin Spacey klopte met regisseur David Fincher aan bij Netflix met een kant-en-klaarpakket. Toen Nic Pizzolatto True Detective pitchte bij HBO waren regisseur Cary Fukunaga (Sin Nombre, Jane Eyre), Matthew McConaughey en Woody Harrelson al aan boord. Twee afleveringen waren geschreven en de rest was al geschetst.

Anders dan House of Cards is het verhaal van True Detective na een seizoen ten einde. Er komt wel een tweede seizoen, maar met andere acteurs, wellicht een andere regisseur en op een andere locatie. In plaats van een doorlopende serie wordt het een vehikel om steeds een ander verhaal te vertellen.

Ondankbare taak
Dat is gedurfd, want waarom niet voortborduren op iets dat succesvol is? McConaughey, Harrelson en Fukunaga hebben de show een raketlancering gegeven, aan anderen straks de ondankbare taak het karwei op te pikken. De verwachtingen zullen torenhoog zijn. Tegelijkertijd zet Pizzolatto met het eerste seizoen een afgerond werk neer, een film die acht uur duurt en nooit het risico loopt dood te bloeden.

Dat het miniseriemodel kan werken, bewijst American Horror Story van FX Networks. Elk seizoen krijg je een ander verhaal voorgeschoteld, met compleet andere personages. De serie werd vorig jaar genomineerd voor zeventien Emmy's. Het moet raar lopen wil voor True Detective niet hetzelfde lot zijn weggelegd.