Waarom ik zo verslaafd ben aan Hotter Than My Daughter

Halverwege het gesprek stelde Jeroen Pauw toch maar de vraag der vragen. Hij kantelde het hoofd wat, zoals altijd wanneer hij iets scherps gaat zeggen, en vroeg toen: 'Moet je dit zo'n vrouw wel aandoen?'

Het was half mei en Gordon zat in talkshow Pauw om het begin van het zevende seizoen van zijn Hotter Than My Daughter te promoten, het programma waarin moeders die zich extreem sexy of opvallend kleden een metamorfose krijgen. Even daarvoor was een foto van 'stiefmoeder Inge' getoond, een 62-jarige vrouw in een kort en strak pakje, de buik ietwat losjes over het broekje. 'Ze vertelde me dat ze twee maanden daarvoor een kind had gekregen', zei Gordon. 'Ik viel van mijn stoel.'

Natuurlijk had hij getwijfeld of dit wel moest worden uitgezonden. Maar na gesprekken met stiefmoeder en stiefdochter had hij geconcludeerd dat ze het programma echt als nieuw begin zagen, een kans om het verleden achter zich te laten - het adagium van elke handelaar in hulp-tv.

Ik luisterde ernaar en dacht, wapperend met het opgeheven vingertje: nee, Gordon, deze vrouw heeft hulp nodig, niet een nieuw kapsel. Maar ja, ik ben medeschuldig. Ik kijk dat programma ook, vermoedelijk heb ik zelfs alle afleveringen van Hotter Than... gezien. Ik heb er zelfs een abonnement op RTL XL voor, om gemiste uitzendingen te kunnen terugkijken. Nu donderdag de allerlaatste aflevering ooit wordt uitgezonden, rest de vraag: Waarom kijk en keek ik zo graag? Waarin schuilt de aantrekkingskracht van het programma?

Gedeeltelijk zit het hem in de magie van de make-over - in elk geval voor iedereen die net als ik opgroeide met tienercultklassieker Clueless (1995). In de film besluiten vriendinnen Cher en Dionne een make-over te doen bij hun nieuwe klasgenoot Tai. 'Een metamorfose geeft Cher een gevoel van controle in een wereld van chaos', verklaart Dionne tegenover de alternatieve Tai. Zelf zegt Cher: 'Ik red haar van helse tienerjaren. Weet je dat het soms jaren duurt voordat de wonden van de adolescentie genezen?' Inderdaad, Cher slaagt in haar opzet: nadat Tai door de wasstraat is geweest, wordt ze populair. En onuitstaanbaar, want de moraal van het verhaal is natuurlijk dat uiterlijkheden niet het belangrijkste zijn. Maar die boodschap bleef in mijn puberbrein toch minder goed hangen dan de betoverende werking van kohlpotlood en het perfecte jarennegentigensemble.

De middelmaat wordt gevierd

Er is nog iets anders onweerstaanbaars aan Hotter Than My Daughter, al kreeg ik er aanvankelijk niet goed de vinger achter. Doe niet zo hypocriet, denkt u nu misschien, het draait natuurlijk om aapjes kijken en uitlachen. Trekt Gordon er niet op uit met een foto van die vrouwen om te vragen wat 'de mensen op straat' ervan vinden? Mensen die steevast hun hand voor de mond slaan, 'afschuwelijk' mompelen en er vaak nog een weinig creatieve belediging achteraan slingeren?

Dat is inderdaad een verschrikkelijk onderdeel. Het viert de middelmaat, het land van het windjack en van Mark Ruttes puntloze punt in 'Normaal. Doen'. Het genantst zijn nog wel de zogenaamd keurige mensen die zo in vervoering raken van het vernederen dat ze er nog een schepje bovenop doen. 'Die kan wel achter het raam staan, joh.'

Natuurlijk zijn er nog meer kanttekeningen bij het programma te plaatsen. Het volgt precies de blauwdruk van het metamorfosegenre, zoals de Amerikaanse mediacriticus Jennifer Pozner die beschrijft in haar scherpe en geestige boek Reality Bites Back: The Troubling Truth about Guilty Pleasure TV. Het boek behandelt het Amerikaanse programma What Not to Wear, maar haar kritiek is ook zeker van toepassing op Hotter Than My Daughter.

'Vrouwen worden belachelijk gemaakt omdat ze er niet in slagen zich te conformeren aan de standaard van mode en schoonheid', schrijft Pozner. En die standaard is dan: (hogere) middenklasse en traditioneel vrouwelijk. 'Het onderscheidende van de deelnemers wordt afgebroken en weer opgebouwd naar het ideaal van de adverteerder.' De rebellie moet eraf en uiteindelijk juichen vrienden en familie voor de herboren, aangepaste vrouw. Die voelt zich eindelijk 'de moeite waard', sneert Pozner, 'want vrouwelijke waarde hangt nog altijd nauw samen met uiterlijk'.

Ook Hotter Than My Daughter herbergt allerlei codes over hoe vrouwen zich horen te gedragen. Ze moeten zich allereerst 'kleden naar hun leeftijd', zeker als moeder en al helemaal als oma. 'Als ze zich netter zou kleden, zou ik meer met haar ondernemen', zegt de stiefdochter van de 62-jarige Inge. 'Ik heb drie kinderen, dan let je wel op.' Daarnaast horen ze 'stijlvol' en 'netjes' te zijn. Een 'uitbundige persoonlijkheid' kan nog wel - Gordon is zelf evenmin het toonbeeld van ingetogenheid - maar dat dient gecompenseerd te worden met een rustige uitstraling. Tegen de nieuwe Katja, die voorheen met een felroze dipdye door het leven ging, zegt Gordon: 'Je haar was zo schreeuwerig. Dat heb jij helemaal niet nodig met jouw krachtige persoonlijkheid.' Ten slotte horen vrouwen slank te zijn, waar mogelijk. De dunne deelnemers worden eindeloos geprezen om hun goede figuur, bij de stevigere 'gaat een korsetje om op de catwalk' om 'de taille te accentueren' (dit is stylistentaal voor 'je bent te dik').

'Laatst zapte ik langs het programma Hotter Than My Daughter', schrijft Renske de Greef in haar tekencolumn 'Renske Stript'. 'Ik werd er nogal treurig van.' Ook De Greef hekelt de codes die impliciet aan het programma ten grondslag liggen, het idee dat mensen die er anders uitzien zich 'ongepast' gedragen. 'Die vrouwen zagen er dus stuk voor stuk ontzettend gaaf uit', schrijft ze, 'en ze werden steevast veranderd in vrouwen die je, nou ja, heel vaak ziet.' We moeten die paradijsvogels juist vieren, bepleitte De Greef.

Ik zou me kapotschamen

Ik zat er aanvankelijk bij te juichen. Paradijsvogels vieren? Ja! Zo min mogelijk veroordelende windjacks? Ja! Ja! Ja! Tot mijn gedachten afdwaalden van de papieren werkelijkheid en ik aan mezelf moest toegeven: ook ik zou me kapotschamen als mijn moeder in een kort latexjurkje en op wiebelige rijglaarzen door de supermarkt zou benen. Niet persé omdat ze ouder is; het getuigt gewoon van zo weinig gevoel voor context. Mensen mogen dragen wat ze willen, gelukkig, maar we dragen kleding niet in het luchtledige. Er zijn situaties waarbinnen een latexjurk met panterprint niet zou opvallen (Wasteland) en situaties waarbinnen een latexjurk met panterprint, nou ja, wel opvalt (voor het koelschap). En, laten we eerlijk zijn, er zijn gradaties in je goed en slecht kleden, ook al zijn die begrippen natuurlijk nog zo smaak- en contextgebonden.

Schaamte is niet mooi, maar wel universeel. Het ontstaat als mensen te dichtbij komen, als je het gevoel krijgt dat ze je, al dan niet terecht, doorhebben. Dat de wijze waarop mensen jou zien plotseling ook verandert met een blik op de rijglaarzen van je moeder. Ik heb een sterke, onafhankelijke en geslaagde vriendin die nog altijd zenuwachtig is voor de officiële momenten waarop haar onverzorgde vader ergens moet opdraven. Tegen haar zeggen dat ze zich nergens iets van moet aantrekken en die onaangepastheid juist moet waarderen, is te makkelijk.

Ik moest denken aan die gebeurtenis in groep 7 van de basisschool, de middag dat een vriendinnetje uit een andere klas voor het eerst bij mij kwam spelen. Er hing bij ons thuis nogal veel vrouwelijk naakt aan de muur: borsten, billen, hier en daar een imposante toef schaamhaar. Niet op Playboy-manier, maar gewoon, als schilderkunst. Ik vond dat de normaalste zaak van de wereld. En de kinderen die vaak bij mij speelden blijkbaar ook. Tot het nieuwe vriendinnetje de trap op liep, eerst een blik wierp op het ene werk, toen op het andere (die met de imposante toef) en vervolgens bijna van de trap lazerde van het lachen. Ze hield die middag niet meer op met giechelen. Plotseling zag ik ons huis door haar ogen en ik schaamde me dood. De 'ergste' schilderijen moesten van de muur, eiste ik huilend nadat ze was vertrokken. Die avond hoorde ik mijn ouders flink discussiëren. Mijn vader vond het capituleren voor preutsheid, mijn moeder was pragmatischer: waarom niet als ik er echt last van had? Zij won.

Daarin zit voor mij het mooie van Hotter Than My Daughter, ondanks alle kritische kanttekeningen die bij het programma te plaatsen zijn. Moeders die zich laten voorstaan op hun schaamteloosheid, die overal 'schijt' aan zeggen te hebben, zijn toch bereid te luisteren naar de schaamte van hun kinderen. En ze stellen hun huis zelfs open voor Gordon. Dat moet echte moederliefde zijn.