Waar ging het mis op de Platoschool, die was opgericht door ouders met spirituele en filosofische idealen?

De documentaire De Platoschool van Yara Hannema (39) begint met de opname van een sierlijk dansend meisje in een lange oranje rok. ‘Dit ben ik’, zegt Hannema in de voice-over. ‘Hier dansen we Abhinaya’. De Indiase (Vedische) dans was een van de vele bijzondere vakken die zij begin jaren negentig als kind van de Amsterdamse Platoschool kreeg. Andere vakken: Sanskriet, kalligrafie, meditatie, schermen, boksen, aritmetica.

Dan: het achtuurjournaal van 27 februari 1996. ‘Er wordt een onderzoek ingesteld naar mogelijke mishandeling van leerlingen door leerkrachten aan de Platoschool in Amsterdam’, zegt nieuwslezer Pia Dijkstra.

Waar ging het mis, op de door ouders met spirituele en filosofische idealen opgerichte basisschool? Dat is de centrale vraag van documentairemaker Hannema. In gesprekken met oud-leraren, -leerlingen en haar eigen ouders probeert ze het verhaal van die idealen en vooral van de ontsporing te reconstrueren.

Geen afrekening

‘Ik wilde geen afrekening met de school’, zegt Hannema. ‘Er zijn veel mensen beschadigd, ik wilde begrijpen hoe dat heeft kunnen gebeuren. Ik zie mezelf als redelijk neutrale leerling; met goed onderzoek heb ik geprobeerd het verhaal te vertellen, al kan het onmogelijk helemaal objectief zijn.’

Met ‘het verhaal’ bedoelt Hannema de rol van ‘tucht en discipline’ op de bijzondere basisschool en het feit dat sommige leraren de kinderen sloegen, uitzonderlijk hoge eisen stelden en veel strafwerk gaven. Muziekdocent Ans Does trad in 1996 als klokkenluider naar buiten. Uiteindelijk sloot de school in 2002 noodgedwongen de deuren.

Does komt in de documentaire aan het woord, net als vier oud-leerlingen, een voormalige juf (Hannema: ‘Ik herinner me dat ik op mijn verjaardag van u lang op de gang moest staan’), Hannema’s ouders en de oprichter van de school, bankier en filosoof Paul van Oyen. Off the record sprak Hannema meer betrokkenen, maar het viel niet mee mensen bereid te vinden om hun verhaal voor de camera te doen, vertelt ze.

Ze kreeg ook felle reacties. Van mensen die vreesden dat zij de school ten onrechte door het slijk zou halen, maar ook van mensen die zo beschadigd zijn dat ze de blik van Hannema te mild achten. Twee hoofdrolspelers, de oud-directeur en oud-adjunct, waren al overleden, een andere prominent wilde niet meewerken.

Oosterse filosofie

De Platoschool werd in 1983 opgericht vanuit de School voor Filosofie, een instelling waar volwassenen zich bekwamen in oosterse en westerse filosofie. Ook de ouders van Hannema – die elkaar in een meditatiecentrum leerden kennen en samen naar India reisden – volgden er lessen.

In de documentaire maken vooral de verhalen van oud-leerlingen indruk. De film is dan ook vooral het verhaal van de kinderen – kinderen die pas nu, ruimschoots volwassen, durven te praten. Voor de camera praat oud-leerling Melchior voor het eerst over de keer dat hij ten overstaan van de klas op zijn blote billen werd geslagen door een leraar. Hij vertelt over het ‘enorme gevoel van vernedering’ en de ‘minderwaardigheid en machteloosheid’, gevoelens die ‘mee zijn leven in zijn gegaan’.

‘Als kind ben je intens loyaal aan je ouders’, zegt Hannema. ‘In ons geval was de school een verlengstuk van onze ouders en hun idealen. Elke vorm van kritiek voelt als kritiek op je ouders – ook bij mij en ook zoveel jaar later nog.’

Wat ze vooral hoopt dat haar documentaire teweegbrengt? Dat deze ouders, zoveel jaar na dato, hun kinderen eindelijk eens vragen: ‘Goh, hoe was het eigenlijk voor jou?’