Vrouw in auto doet alles behalve rijden

Grote wolken vermengen zich met de rook van de brandende sigaret, waartussen de man rustig rondloopt. Hij speelt nog wat. Dan verraadt een close-up van zijn bewegende handen de volgende verrassing. De piano heeft zelfs geen toetsen.

Het videowerk Pianito van de Spaanse kunstenaar Jordi Colomer is te zien in Utrecht, als onderdeel van de tentoonstelling Desperate Optimists die ter gelegenheid van het vijftiende Festival a/d Werf is georganiseerd. Voor het derde achtereenvolgende jaar stelde curator Moritz Küng de expositie samen, waarbij verdeeld over zes locaties tien kunstenaars uit binnen- en buitenland recent werk tonen.

Naar aanleiding van het kunstwerk PAIN TING van de Zwitser Helmut Federle, dat parallellen trekt tussen het artistieke proces en de gevoelens van de kunstenaar, kregen de deelnemers van Desperate Optimists de opdracht kritisch over hun eigen positie na te denken: Is de kunstenaar een mens vol vertrouwen die twijfelt. Of juist een vertwijfeld mens op zoek naar vertrouwen?

Een ongelukkige omschrijving. Want twijfel lijkt bij het merendeel van de kunstenaars niet voor te komen. Zij stromen zelfs over van zelfvertrouwen.

De Finse Henrietta Lehtonen is zich bewust van de gunstige positie als heerser in haar eigen wereld. Zij verhuisde haar hele atelier van Finland naar een donkere ruimte in galerie Flatland. Daar onderwerpt een objectief zoeklicht haar spullen (een warboel van verfblikken, dozen, tafels, gereedschap, houten panelen, een plastic dolfijn) aan een grondig onderzoek.

Elke hoek wekt nieuwe verwachtingen, maar de tijdelijke verlichting geeft geen enkele aanwijzing. Nergens blijft het licht wat langer hangen; het geeft alle voorwerpen evenveel aandacht. Wat de zoektocht probeert prijs te geven en of er überhaupt wel iets prijs te geven valt, blijft het goedbewaarde geheim van Lehtonen.

Ook Anne Walsh weet de beschouwer het gevoel te geven dat haar werk volledig te doorgronden is. Voor Dad smiling (1998) filmde zij haar vader tien minuten lang in close up. Meneer Walsh kijkt recht in de camera en glimlacht, af en toe verlegen, dan weer bijna in schaterlachen uitbarstend.

Het werkt aanstekelijk en vertederend: een vreemde die je zo vriendelijk aankijkt. Totdat je je ineens realiseert dat die aardige blikken helemaal niet voor jou bedoeld zijn. Dit is een intiem moment tussen vader en dochter. Wat in eerste instantie open en uitnodigend was, blijkt nu een hermetisch gesloten geheel.

Geen spoor van twijfel ook bij kunstenaars Aernout Mik, Christopher Stewart en Imogen Stidworhty. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, schotelen zij de kijker situaties voor die op zijn zachtst gezegd uiterst merkwaardig zijn.

In schuim dansende, in zichzelf gekeerde mensen; onduidelijke foto's van vermoedelijke misdaad-scènes; of een vrouw die in een auto alles doet, behalve rijden. De clou van dit alles ontgaat je. Je blijft speuren naar een aanwijzing, maar vindt er geen. En dat is maar beter ook. Teveel prijsgeven, levert te weinig spanning op.

In die val is Elke Krystufek gelopen. Een reeks van vijftig zelfportretten toont het gezicht van de Oostenrijkse kunstenaar. Geen lachje kan eraf. Met klagerige teksten, als 'I don't get along with myself' en 'I wish I was special', maakt ze - wellicht bij wijze van therapie - overduidelijk dat het niet zo goed met haar gaat.

Niets wordt hier meer aan de verbeelding overgelaten. Wat dat betreft sluit haar werk nog het beste aan bij het thema van de expositie: de twijfelende kunstenaar, wanhopig op zoek naar een beetje vertrouwen.

Maar na het zien van de diverse kunstwerken van Desperate Optimists moet je concluderen dat het andersom beter werkt. Pas wanneer bij de beschouwer de vertwijfeling toeslaat, weet je dat de kunstenaar de touwtjes volledig in handen heeft.