Voorlichting of verheerlijking? De invloed van een tienerserie over zelfmoord

13 Reasons Why is het schrijnende verhaal van de 17-jarige Hannah Baker die haar polsen doorsnijdt nadat ze het slachtoffer is geworden van verkrachting, cyberpesten, slutshaming en sociale uitsluiting op school. Als afscheidscadeau laat ze een doos cassettebandjes achter waarop ze uitlegt wie er allemaal heeft bijgedragen aan haar dood.

De tv-show, geproduceerd door actrice Selena Gomez, wordt wereldwijd en ook in Nederland verslonden door jongeren, hoewel in de meeste landen het Kijkwijzer-advies van 16 jaar of ouder geldt. Ouders, schoolbesturen en psychologen zijn bang voor het Werther-effect, een verwijzing naar de suïcidegolf die plaatsvond na de publicatie van Goethes Die Leiden des jungen Werthers in 1774.

Een handleiding hoe het absoluut níét moet, oordeelt Zoe Williams in de Britse krant The Guardian. Hannahs dood wordt neergezet als wraakfantasie met als doel om anderen een schuldgevoel te bezorgen. 'Eén op de vijf volwassenen heeft zelfmoordgedachten. Het is belangrijk om zelfdoding als gevoel te bespreken in plaats van als redelijk en bevrijdend alternatief.'

Achterblijvers gaan vaak op zoek naar de ontbrekende puzzelstukjes. Wat hebben ze over het hoofd gezien? Williams noemt de beroemde dichteres Sylvia Plath als voorbeeld. 'Telkens als er nieuwe informatie opduikt, worden we verleid om die toe te voegen aan het algoritme dat moet uitwijzen waarom Plath zich van het leven beroofde.' Maar door op zoek te gaan naar dé boosdoener - de plot van 13 Reasons Why - doe je geen recht aan de complexiteit van de handeling, vindt Williams. 'Je plakt de netheid van de rede op een daad die nooit netjes is, die juist losse eindjes en chaos achterlaat.'

Gedetailleerd krijgt de kijker mee hoe Hannah haar polsen doorsnijdt in de badkuip, hoe ze krijst en het water roze kleurt. Moest dat nou zo expliciet? In het gelijknamige boek van Jay Asher, waarop de serie is gebaseerd, kiest Hannah voor een minder overdonderende variant: pillen. Nic Sheff, schrijver van 13 Reasons Why, is juist het meest trots op deze scène omdat het de mythe rondom zelfdoding doorbreekt. 'Zelfmoord is nooit vredig en pijnloos, maar juist een ondragelijk en gewelddadig einde aan alle hoop, dromen en mogelijkheden voor de toekomst', schrijft hij in het Amerikaanse maandblad Vanity Fair.

Shef meent dat de gruwelijke details afschrikwekkend werken. Die mening is gebaseerd op zijn persoonlijke ervaring als ex-verslaafde. Toen hij ten einde raad pillen met whisky wegspoelde, herinnerde hij zich het verhaal van een vrouw uit de afkickkliniek. Hoe haar zelfmoordpoging eindigde in bloed, kots en interne bloedingen, maar niet in een vredige dood. Dat redde zijn leven. 'De realiteit van suïcide in al zijn gruwelijkheid werd me eindelijk duidelijk.'

Hannah Baker past in het rijtje van Laura Palmer uit de tv-serie Twin Peaks en de gezusters Lisbon uit The Virgin Suicides, stelt Jennifer Wright in de New York Post. 'Eenmaal dood zullen de meisjes voor altijd jong, mooi en geliefd zijn. Ze worden gehoord. Ze worden gewroken. Het enige wat ze moeten doen, is stoppen met ademen.' En dat, meent Wright, is een verschrikkelijke boodschap voor tieners die in de kwetsbaarste fase van hun leven zitten. Zeker nu het zelfmoordcijfer van meisjes tussen de 10 en 14 jaar in de VS sinds 1999 verdriedubbeld is. En de serie heeft nog zo'n fijne les in petto: dood als een middel om je vijanden te straffen. Want wat gebeurt er met mensen die Hannah slecht hebben behandeld? 'Die worden eindelijk ontmaskerd als de monsters die ze zijn.'

Zelden wordt de realiteit van seksueel geweld onder tieners zo rauw neergezet, stelt schrijfster Heleen Debruyne in de Vlaamse krant De Morgen. Dat getuigt van moed en daarom is het ook zo jammer dat iedereen maar blijft zeuren over die gruwelijke zelfmoord. In Vlaanderen werden er zelfs parlementaire vragen over gesteld. Het zou eigenlijk moeten gaan over hoe 13 Reasons Why laat zien dat 'een meisjeslichaam in een onaangename machocultuur constant aangeschoten wild is - daar kunnen goedbedoelende puberjongens wat van leren. 13 Reasons Why is een prachtige aanleiding om met een klas vol pubers te reflecteren over de objectivering van meisjeslichamen.'

_{Praten over zelfdoding kan bij de hulp- en preventielijn 0900-0113, of chatten via: 113online.nl}