‘Voor een Nicaraguaan is er niets zo belangrijk als familie en la patria, het vaderland’

Wat zijn dit voor vragen? Naar aanleiding van zijn nieuwe televisieprogramma, vijf dilemma’s voor Stef Biemans.

Vorig jaar won de Nijmeegse tv-maker Stef Biemans (42) de Zilveren Nipkowschijf voor Brieven aan Andalusië. Naast een verkenning van het Spaanse Andalusië is de tv-serie ook het persoonlijke verhaal van Biemans. In 2018 moesten Biemans, zijn katholieke vrouw Audrey en hun twee kinderen halsoverkop naar Spanje vluchten vanwege de politieke onrust in hun thuisstad Masaya in Nicaragua. Rode draad in de tv-serie: hoe te integreren in een nieuw, vreemd land als je worstelt met heimwee en ontworteling? Eind augustus begon de serie Brieven aan de rest van Spanje, waarin Biemans de rest van zijn nieuwe thuisland probeert te doorgronden.

Nijmegen of Masaya?

‘Dan zou ik natuurlijk voor Masaya gaan. Maar dan wel een veilig Masaya, in een Nicaragua waar gewoon democratische wetten gelden.

‘In 2018 vertrokken mijn vrouw Audrey, onze twee kinderen Camilo en Lucy en ik halsoverkop uit Nicaragua. Er waren hevige demonstraties gaande tegen het corrupte regime van president Daniel Ortega. In onze straat werd al wekenlang geschoten, we zaten opeens in een enge film. Mijn schoonvader, oud-burgemeester van Masaya, zou op een lijst van tegenstanders van Ortega staan. Op een dag kregen we te horen dat er waarschijnlijk een bom bij ons naar binnen gegooid zou worden omdat mijn schoonvader bij ons verbleef. Audrey en ik vonden het genoeg en zijn in het vliegtuig gestapt. Nu wonen we in Utrera, een dorpje in Andalusië.

‘Ik ben opgegroeid in Bottendaal, een gemengde wijk in Nijmegen. Arbeidsmigranten uit Turkije en Marokko woonden er naast intellectuele Nederlandse gezinnen. Mijn ouders, linkse activisten, zijn daar bewust gaan wonen omdat ze vonden dat mijn zus en ik moesten leren hoe divers de wereld is.

‘Nu is Bottendaal een yuppenwijk, het is helemaal gegentrificeerd. De huizen zijn er duur. Ik vertrok er op mijn 17de om journalistiek te studeren in Utrecht. En in 1998 ben ik mijn vader naar Nicaragua nagereisd. Hij vond dat Nederland wel af was en wilde iets in Nicaragua betekenen. Het werd Masaya, waar Nijmegen een stedenband mee heeft. Daar leerde ik ook mijn vrouw Audrey kennen.

‘Ze zeggen weleens dat je niet meer terug kunt als je meer dan tien jaar in een tropisch land hebt geleefd. Ik vind het in Nederland altijd twee, drie weken leuk, dan wil ik weer weg. De kou, de regeltjes, de orde. Ik vind juist het gebrek aan regels en de obstakels in Latijns-Amerika spannend. Je moet zelf dingen uitvinden en opzetten.’

Frans Bromet of Stef Biemans?

‘Frans Bromet. Dat is mijn leermeester. Bij hem heb ik stage gelopen en heb ik een belangrijk deel van het vak geleerd. Hij zei: als je iemand gaat interviewen, dan moet je maar één goede vraag in je hoofd hebben, verder niet. En dan met tweehonderd procent concentratie luisteren, niet in je hoofd al bezig zijn met de volgende vraag.

‘Wat ik ook mooi vind aan de stijl van Bromet is dat je altijd mensen na een gesprek in de ogen moet kunnen kijken. En jezelf. Als bijvoorbeeld iemand in een gesprek een punt heeft en jou daarmee heeft, dan moet je dat ook laten zien, niet eruit monteren. Of ongemak of stiltes eruit halen omdat het anders niet vlot genoeg is. Dat vind ik een integere manier van werken.

‘Inmiddels heb ik wel het nodige bijgeleerd en doe ik veel dingen ook op mijn eigen manier. Bij Bromet gaat inhoud altijd boven vorm. Hij zal nooit iets ensceneren. Dat maakt zijn werk authentiek, maar levert soms ook beeldarmoede op. Ik had daardoor altijd gedacht dat je nooit én mooi én authentiek kunt filmen. Maar door een cameraman als Hans Pool kijk ik daar inmiddels anders tegenaan. Hans ensceneert ook nooit iets, hij gaat ook voor het authentieke moment, maar weet dat wel mooi in beeld te brengen. En ik ben ook erg van vertelvormen gaan houden, bijvoorbeeld door de mensen die ik interview een brief aan mij te laten schrijven. Dat is ook een vorm van enscenering. Ik denk dat Bromet dat maar poespas zou vinden.’

Nicaragua of Spanje?

‘Dat ligt er aan welk Nicaragua je bedoelt. Het Nicaragua van vijf, zes jaar geleden is mijn thuis. Maar op dit moment zou ik mijn werk er niet veilig kunnen doen. Journalisten zitten er vast, kranten worden opgedoekt. Ik wil niet in een politiestaat leven.

‘Audrey had er in het begin veel verdriet van dat we Nicaragua achterlieten. Ik ook, maar voor een Nicaraguaan is er niets zo belangrijk als familie en la patria, het vaderland. Ik probeer mij weleens voor te stellen hoe het voor mij zou zijn als ik door apocalyptische omstandigheden Nederland zou moeten verlaten, maar dan komen er geen heftige gevoelens los. Inmiddels gaat het wel weer beter met Audrey. Het scheelt dat ze haar werk als huisarts weer kon oppakken.

‘We wonen niet meer in het vinexwijkje in Utrera dat je ziet in Brieven aan Andalusië. We zijn verhuisd naar het centrum. We hebben er vrienden gemaakt, we hebben leuke buren, er is een leuk schooltje voor de kinderen. Het heeft dezelfde gemoedelijke sfeer als Nicaragua, maar dan zonder het gevaar. En de cultuur in Spanje is ook minder macho. Het fleurige shirtje dat ik nu aanheb, dat zou ik niet aan kunnen in Nicaragua, ik zou er meteen commentaar op krijgen. Dat is ook wel fijn. In Nicaragua ging ik mij altijd wat stoerder gedragen dan ik eigenlijk ben.

‘Voordat we vertrokken uit Nicaragua hebben we nog even overwogen om naar een ander land in de regio te gaan. Maar het probleem is dat bijna alle landen in Latijns-Amerika instabiel zijn. In Mexico heb je drugskartels, in Venezuela heerst ook politieke chaos. We hebben Nicaragua niet opgegeven. Ooit zullen we er naar terugkeren. Maar waar ik wel pessimistisch over ben is of het onder Ortega ooit nog een democratie wordt.’

Atheïst of agnost?

‘Ik had nooit gedacht dat ik zou trouwen met een katholiek meisje uit Nicaragua. Misschien was het wel het exotische daaraan dat mij zo aantrok. Ze is leuk en mooi, maar dacht ook zo anders dan ik over religie.

‘Ik leerde haar kennen in een discotheek in Masaya, de Coco Jamboo. We hebben toen gedanst en zijn daarna een paar jaar bevriend gebleven. Zij zag mij eerst niet zitten. Haar droomman was een donkere, katholieke arts uit Nicaragua. Maar uiteindelijk lukte het wel om iets met haar te krijgen.

‘Ik heb lang vrij ongezouten kritiek op de kerk geuit tegenover Audrey. Over pedofilie en de macht van de kerk. Ik kon daar nare ruzies met haar over hebben. , ook met mijn schoonfamilie. Op een gegeven moment zag ik in dat die ruzies ons niet verder brachten. Nicaragua is nu eenmaal een land waar 98 procent van de bevolking zeer christelijk is.

‘Zo’n vijf jaar geleden ben ik mijzelf agnost gaan noemen. Dat kun je een compromis met Audrey noemen. Ik zeg nu: ik weet niet of er iets is na de dood en ik hoef het niet te weten. Spanje heeft in dat opzicht ook een goede uitwerking gehad op onze relatie. Het is een katholiek land, maar het is niet overheersend zoals in Nicaragua. Daar hoefde je maar de radio aan te doen en je kwam uit bij Radio Maria. Spanje is neutraler. Tegelijk is er in Spanje genoeg kerk voor Audrey om voldoening uit te halen. ‘

Zwijgen of praten?

‘Een van de moeilijkste dingen van een gesprek met iemand voor de camera is de vraag wanneer je moet zwijgen en wanneer je moet doorvragen. Soms, als je een lange stilte laat vallen, kun je een tweede of derde zin ontlokken die er anders niet was gekomen. Dat is een superleuk spel, maar ook moeilijk. Je wilt niet eindeloos doorgaan om later beeldmateriaal van een paar uur naar drie minuten terug te brengen.

‘Voor de serie Over de rug van de Andes, een reisprogramma over het Andesgebergte, sprak ik eens een visser wiens dorp was verwoest door een vulkaanuitbarsting. Ik vroeg: hoe kan een God dit kon laten gebeuren? Hij bleef een hele tijd stil. De cameraman voelde dat goed aan. Die ging van mij naar hem en weer terug. Ik wist: nu moet ik mijn mond houden. En toen werd hij erg filosofisch. Hij vroeg zich ook af hoe God dit kon laten gebeuren en vertelde dat hij daardoor soms ook wel twijfelde aan zijn geloof.

‘In Brieven aan de rest van Spanje had ik ook een hele mooie stilte met een vrouw in Galicië, een oude eendenmosselenvisser. We zaten op een bankje voor een muurschildering waar zij op stond. Ik had haar kunnen vragen over die schildering, over vissen op zee, de gevaren enzovoort. Maar ik dacht: het is ook wel mooi om te kijken wat er gebeurt als ik niets zeg. Dat moment vond ik zo mooi omdat we samen te leken genieten van het moment en Spanjaarden doorgaans de leegte lijken op te vullen met hun woorden. Er gebeurde niets, we zaten daar gewoon. Toen stond ze op en bedankten we elkaar.’