Twee Nederlandse acteurs spelen het verpletterende Sea Wall: ‘Ik ben echt verliefd op dit stuk’

Sea Wall is de verpletterende monoloog van Simon Stephens, in 2008 voor het eerst uitgevoerd door de onvergetelijke Ierse acteur Andrew Scott. Nu mogen twee Nederlandse acteurs aan de slag met de rol van Alex.

Hij begint midden in een verhaal: ogenschijnlijk luchtig, en een beetje beduusd, alsof hij ter plekke wordt overvallen door een warme herinnering. ‘Ze wond ons allebei helemaal om haar vinger’, zegt hij. Het is de eerste zin van Sea Wall (2008), een monoloog van de gelauwerde Engelse toneelschrijver Simon Stephens (50), die hij speciaal schreef voor acteur Andrew Scott (44).

Scott – lezers kennen hem misschien als de ‘hot priest’ uit Fleabag – staat nonchalant gehuld in polo en spijkerbroek in een kale fotostudio en praat in de camera. Zijn personage, fotograaf Alex, associeert losjes voor zich uit. Hij springt van de hak op de tak, vertelt liefdevol over zijn vrouw Helen, zijn schoonvader Arthur, een idyllische familievakantie aan zee.

Zijn gezicht licht op als hij over zijn dochter praat. Hij doet haar na, wriemelt met zijn handen, kantelt zijn hoofd, hupt op één been; de vaderlijke trots spat van het scherm. Maar er is ook iets verontrustends in zijn toon, iets droevigs onder die glimlach. En er is het gebruik van de verleden tijd in zijn verhaal: ze ‘wond’ ons om haar vinger. Ook als Alex over zijn schoonvader praat, is dat in de verleden tijd. De kijker is gewaarschuwd.

Als Arthur Alex tijdens de vakantie leert diepzeeduiken, wordt het onheil explicieter, in een mooie, poëtische metafoor. Zijn schoonvader vertelt hem over de ‘zeemuur’ onder water: ‘een zee die neerstort, honderden meters diep’. Als ze het fenomeen samen aanschouwen constateert Alex dat het diepe duister voorbij deze ‘muur’ angstaanjagender is dan alles wat hij ooit heeft gezien. Hij wist niet van het bestaan en toch is die dreigende afgrond altijd aanwezig. En in sommige levens breekt dat duister plotseling door het zonnige oppervlak. Daar stevenen we onontkoombaar op af, ook al willen we het niet. Er is Alex iets verschrikkelijks overkomen, iets wat zijn onrust verklaart, de holle blik, de glimlach die een grimas wordt. Een dom geval van pech. Maar ook: de grootste tragedie denkbaar in een klein, tevreden leven.

Zoals Scott deze hartverscheurende solo speelt, is hij zelf een natuurkracht. Beweeglijk en lichtvoetig, en bijna doorzichtig in zijn verdriet. Hij speelt spontaan, haast achteloos, ogenschijnlijk improviserend. Het is adembenemende virtuositeit vermomd als alledaags naturel. Bij de première in 2008 ontvingen Stephens en zijn speler louter lof. De slechts dertig minuten durende, verpletterende voorstelling is sindsdien meermaals hernomen en in 2012 ook, doeltreffend sober, verfilmd. Sinds de corona-uitbraak ook Britse theaters tot sluiting heeft gedwongen, is de film online voor een klein bedrag te zien, waardoor die een hit werd in veertig landen. Toen hij kortstondig gratis op YouTube stond, werd hij 250 duizend keer bekeken.

Het kan niet anders of zo’n kracht steekt het kanaal over. Toevallig, maar vrijwel gelijktijdig, maakten regisseurs Nina Spijkers en Erik Whien hier vorig jaar hun eigen versie van de veelgeprezen monoloog. Zij met acteur Sander Plukaard (32) op het Zeeland Nazomer Festival, hij voor Het Nationale Theater met acteur Emmanuel Ohene Boafo (28). Ook hun vertolkingen kregen lyrische recensies. NRC noemde Zeemuur met Plukaard ‘een verpletterende monoloog’.

‘Een wonder van vertelkunst’, oordeelde de Volkskrant over de (Engelstalige) versie van Whien en Boafo. Hun voorstelling werd geselecteerd voor het Nederlands Theater Festival als een van de beste producties van het seizoen, Boafo maakt bovendien kans op de belangrijke toneelprijs Louis d’Or voor zijn vertolking van Alex. Door de opeenvolgende lockdowns waren ze maar kort te zien, maar nu krijgen beide producties kort na elkaar een herkansing.

Twee acteurs, twee voorstellingen, twee visies. Wat maakt dit stuk in hun ogen zo sterk? Hoe kun je het het best spelen? En wat vinden zij eigenlijk van Andrew Scott?

De film Sea Wall is te bekijken op seawallandrewscott.com voor 4,34 euro.

Sander Plukaard

‘Ik heb maar vijf minuten van de versie van Scott gezien, meer kon ik niet aan: die man is zo’n gigant. Maar de tekst biedt genoeg handvatten, die is onvoorstelbaar goed geconstrueerd. Stephens bouwt het op als een detective: strategisch zet hij de lijntjes uit, je wordt als toeschouwer razend slim meegelokt en tegelijk bij de essentie weggehouden. Zo ontstaat een knagende angst: wat is hier gebeurd? Daarbij is het heel mooi ritmisch geschreven, in een bijzondere combinatie van spreektaal en beeldende passages.

‘Ik speel het in een klein kerkje, in een intieme setting: bij daglicht, op 3 meter afstand van het publiek. Dat is confronterend en het engste wat ik ooit op toneel heb gedaan, zo onbeschut, en oog in oog met de toeschouwers.

‘In het begin wil regisseur Nina Spijkers het publiek echt op het verkeerde been zetten. Je moet denken: wat een leuke man, met zijn gezellige verhaal. Daar is het bijna cabaret. Nina hamerde erop dat ik het niet dramatisch zou maken. Dat drama komt vanzelf wel.

‘Alex is een fotograaf en ik stel me bij het spelen voor dat hij net weer aan het werk is. Dat hij een workshop fotografie geeft of zoiets, voor de vuist weg begint te praten en er uiteindelijk niet meer omheen kan.

‘In onze versie is die fotografie belangrijk: Alex kijkt met de blik van een fotograaf naar de wereld. Als hij uiteindelijk de tragedie beschrijft die het gezin overkomt, doet hij dat heel droog, feitelijk – zijn fotografenoog creëert afstand, als een harnas. Ik speel daar meer de professionele fotograaf dan de getraumatiseerde jongeman. Zo komt de emotie vooral bij de toeschouwer te liggen. Wij spelen het in Zeeland en ik heb de stugste Zeeuwen zien breken.

‘Zoals Scott het speelt – dat kon ik in die vijf minuten wel zien – is ongeëvenaard. Zo vrij als hij is, zo levendig, levensecht en tegelijk uiterst precies, dat is pure jazz. Voor de voorstelling draai ik altijd even jazz om in de juiste mentale en emotionele staat te komen. How Deep Is the Ocean, van Ben Webster.’

Emmanuel Ohene Boafo

‘Andrew Scott speelt in Sea Wall geen tragedie. Hij doet niets om het drama te onderstrepen, maar staat daar gewoon heel naturel en dat is beangstigend mooi. Ik heb zijn versie gezien en moest daarna hard werken om die weer te vergeten. Want uiteindelijk moet ik natuurlijk mijn eigen Alex creëren.

‘De belangrijkste aanwijzing van regisseur Erik Whien was dat het simpelweg genoeg was om mezelf te zijn. Ik heb de rol dan ook dicht bij mezelf gehouden. Zelf heb ik gelukkig niet zo’n drama meegemaakt, maar als Alex liefdevol praat over Helen, denk ik aan mijn verloofde. En bij de passages over Lucy heb ik mijn 11-jarige nichtje in mijn hoofd. Dit stuk vraagt erom dat de emoties ‘echt’ zijn. Je kunt hier niet doen alsof, daar prikt het publiek meteen doorheen.

‘Dat ik het zo persoonlijk maak, maakt het wel heftig om te spelen. Op toneel huil ik niet, omdat Alex dat uit alle macht tegenhoudt. Maar tijdens de repetities heb ik veel gehuild. Nu zit ik er tijdens het spelen steeds net tegenaan. Het verdriet bouwt zich op, het borrelt onder de oppervlakte, maar Alex houdt het deksel stevig op de pan.

‘Ik ben echt verliefd op dit stuk, het is zo ongelofelijk knap opgebouwd. Eerst verleidt Stephens je met de warme herinneringen, de liefde die uit de woorden klinkt. Dan ben je als toeschouwer helemaal mee en moet je dus ook mee dat diepe verdriet in. Hoe Alex praat, zijn snelle schakels en associaties, de stiltes: je ziet zijn overlevingsmechanisme aan het werk. En toch nadert daar onvermijdelijk die grote tragische climax.

‘Heel mooi en belangrijk aan dit stuk vind ik dat het gaat over de grote thema’s: God, liefde, familie, de dood en het geloof. Ik ben zelf gelovig, en de vragen in dit stuk zijn de vragen die je zou willen stellen aan een God. Alex is op zoek naar troost, naar een antwoord: waarom gebeurt dit mij, gebeurt dit ons? Het geloof kan op die vragen ook een antwoord zijn.’