'Tsjetsjenië is een miljoenenindustrie, dus het blijft oorlog'

De oorlog in Tsjetsjenië was aanvankelijk niet meer dan een van de vele onderwerpen die Sabine Adler (42) als correspondente Rusland van de Duitse radio voorgeschoteld kreeg. Tot het najaar van 2002, toen ze in de nasleep van het gijzelingsdrama in een theater van Moskou in contact kwam met een jonge Tsjetsjeense vrouw wier twee zussen als in het theater waren gestorven als Zwarte Weduwen, zoals de vrouwen worden genoemd die zich bij de opstandelingen aansluiten na de dood van hun mannen.

Adler interviewde de vrouw en vele andere betrokkenen en tekende vervolgens in het boek 'Zwarte Weduwen, het leven van drie Tsjetsjeense zussen tussen angst en vergelding' de bittere werkelijkheid van de oorlog op.

Bij lezing van het boek ontstaat de indruk dat u zelf in trainingskampen van terroristen bent geweest. Toch zegt u dat dit niet het geval is. Er is dus sprake van een mengeling van fictie en non-fictie. Is dat niet riskant bij een zo precair onderwerp? 'Het verzet wordt geleid door mannen, zoals mannen in Tsjetsjenië in alles de baas zijn. Maar dat wil niet zeggen dat de vrouwen onwetend zijn. De vrouwen weten alles. Ze weten wie een familielid heeft verloren, wie verkracht is door Russische militairen, wie contacten heeft met rebellenleiders, wie wel en wie niet gerekruteerd zijn als Zwarte Weduwen. Oké, ik heb niet met eigen ogen gezien hoe het toe gaat in de trainingskampen voor terroristen, maar ik durf te stellen dat ik zo goed geïnformeerd was dat ik een zeer waarheidsgetrouw beeld heb kunnen oproepen.'

In uw boek klinkt weinig hoop door op beëindiging van de oorlog. 'De meeste mensen in Tsjetsjenië die ik heb gesproken willen niets liever dan dat een eind komt aan de oorlog, maar zelfs zij zijn uiterst cynisch geworden. Dat komt omdat er sprake is van een oorlogsindustrie, waardoor zowel aan Tsjetsjeense als aan Russische kant tientallen miljoenen dollars worden verdiend. Er wordt zelfs beweerd dat de Russische geheime dienst FSB het Tsjetsjeense verzet financiert om zo de oorlog gaande te houden. Als de politieke top niet van zins is de oorlog te beëindigen, welke illusies kunnen de burgers dan nog koesteren?'

Rusland heeft onlangs rebellenleider Aslan Maschadov gedood. Is dat positief? Sabine Adler 'Dat is een verschrikkelijke fout geweest. Maschadov was de gematigdste rebellenleider, met veel invloed op een breed niveau. Als iemand in staat zou zijn geweest alle rebellen en verzetsgroepen op één lijn te krijgen, was hij het. Die optie is nu weggevallen. De kans is groot dat zijn dood de andere rebellenleiders zal aanzetten tot nog fellere strijd en gruwelijker acties.' Hoopt u dat president Poetin het boek leest? 'Ik zou wensen dat hij het leest, al vermoed ik dat er niets in het boek staat dat hij niet al weet. Het ontbreekt Poetin niet aan kennis, maar aan de wil om deze oorlog te beëindigen. Ik sluit niet uit dat de zakelijke belangen zo groot zijn, dat Poetin domweg gebaat is bij een voortgang van de oorlog. Rusland begon in 1999 de tweede Tsjetsjeense oorlog, zogenaamd om een eind te maken aan de bezetting door Tsjetsjenen van Dagestan. Maar er zijn aanwijzingen dat Rusland die bezetting van Dagestan zélf heeft gefinancierd om zo een aanleiding te creëren voor de tweede Tsjetsjeense oorlog.'

U woont zelf in Moskou. Heeft u de sfeer onder de Russische bevolking de laatste jaren zien veranderen? 'Na de gijzeling in het theater van Moskou en de aanslag door Zwarte Weduwen bij een popfestival in Moskou, is de angst voelbaar geworden. Er is een grote mate van fatalisme onder het publiek. De bevolking gelooft niet meer dat de overheid in staat is haar te beschermen. Ik merkte het bij mezelf. Zodra ik in een trein, bus of vliegtuig stapte, voelde ik me ongemakkelijk .'

U verplaatst zich sterk in de gedachtewereld van de twee Zwarte Weduwen in uw boek. Tussen de regels lijkt zelfs enige sympathie door te klinken. 'Laat voorop staan dat ik geen enkele sympathie heb voor terrorisme, dus ook niet voor die gijzeling in het theater. Maar doordat ik met zoveel vrouwen heb gesproken en zo dicht op het onderwerp zat, denk ik wel een goed beeld te hebben van hun ideeën. Het zijn niet enkel radicale terroristes, maar juist vaak heel goed opgeleide jonge vrouwen.

'De vrouwen worden meegezogen in een cultuur waarin hun eigen stem amper telt. Mannen maken binnen een Tsjetsjeense familie de dienst uit en eerwraak weegt in die traditie heel zwaar. Vrouwen die hun man verloren door de oorlog worden door hun eigen broers min of meer gedwongen zich als Zwarte Weduwen te melden. Wie weigert, wordt als een verraadster beschouwd .

'Veel Zwarte Weduwen zitten vol twijfels en vragen, dat is mij uit alle gesprekken wel duidelijk geworden. Onderling praten Tsjetsjeense vrouwen daar ook over: natuurlijk vinden zij het ook vreemd dat rebellenleider Basajev in een dure auto rijdt en met geld smijt, terwijl de 'gewone' strijders sober moeten leven en hun leven mogen opofferen.'

U woont inmiddels weer in Duitsland. Waarom? 'Ik was het moe altijd maar over dood en terreur te moeten schrijven. De moedeloosheid nam bezit van me; ik was bijna vergeten dat er ook leuke onderwerpen zijn om over te praten.'