Tot pepernoten vermalen in de Appelsienensteeg

Het Sinterklaaslexicon van Marie-José Wouters kan het best samengevat worden met een variant op een wijsheid uit de Middeleeuwen: ‘De tijden veranderen, en Sinterklaas en Zwarte Piet met hen.’

In het lemma ‘Intocht’ lezen we behalve de geschiedenis daarvan (de eerste was in Venray in 1888) ook de tips van een historicus voor een eigentijdse intocht. Daarbij spelen vrouwelijke hulpsinterklazen een rol, en er wordt ‘lekkers uit andere culturen’ uitgedeeld. Heel actueel is ook het lemma ‘Kruidnoten’, met een recept voor zowel de traditionele bereiding als het recept voor ‘mensen met een allergie’.

Nog niet in Wouters’ lexicon: de recente pogingen om na de invoering van het rookverbod alle chocoladesigaretten te weren uit de kinderschoen. Ik sluit niet uit dat we volgend jaar een wetsvoorstel van de Partij voor de Dieren kunnen verwachten waarin varkentjes van marsepein, bokkenpootjes, en kikkers van chocolade met uitsterven bedreigd worden.

Het mooiste voorbeeld van de veranderende sinterklaastraditie staat in het lemma ‘Pedagogie’. Het is een bericht uit de tijd waarin het dreigen met een enkele reis Spanje in de zak van Sinterklaas nog niet taboe was. Zelf ben ik nog grootgebracht met het vooruitzicht dat die stoute kinderen het volgend jaar als Zwarte Pieten terugkeerden, maar in de negentiende eeuw ging het er nog wat rigoureuzer aan toe. Eenmaal aangekomen in de Appelsienensteeg in Madrid, werden ze ‘vermaald tot pepernoten.’

Over pepernoten gesproken. Die zijn ‘symbool voor zaad’, een bijgeloof dat teruggaat tot de Germaanse sinterklaas- dan wel Wodantraditie. Wouters: ‘De laatste jaren zijn kruid- en pepernoten in een kwaad daglicht komen te staan vanwege hun gehalte aan acrylamide*’ Want ook de sinterklaaswetenschap verandert: ‘In 2007 ontdekte men in Maastricht dat acrylamide bij vrouwen een verhoogde kans op baarmoederhalskanker en eierstokkanker geeft.’ Wordt het tijd voor waarschuwende etiketten op pakjes pepernoten? Wouters stelt vrouwelijke pepernootliefhebbers gerust met een bijsluiter: ‘bij 50 gram (33 pepernoten) per dag zit je nog onder de schadelijke grens.’

Zo is het altijd geweest met Nicolaas, Klaas, heilige Klaas (zoals Paul van Ostaijen hem vereeuwigde), siendereklaas, en zelfs zijn Angelsaksisch alter ego Santa Claus (ook ruim vertegenwoordigd in dit lexicon). Altijd reed hij op zijn paard Sleipnir door de wolken en later over de daken van de tijdgeest. Altijd geliefd, en altijd wel om het een of ander omstreden.

Wouters heeft aan haar lexicon een groot aantal bijlagen toegevoegd met sinterklaasteksten. De vrienden van de Sint zijn daarbij uiteraard in de meerderheid, met soms zeer curieuze tekstbijdragen. Een medewerker van het Nederlands Normalisatie-Instituut heeft NEN 0512 opgesteld voor een correcte viering van het sinterklaasfeest. Bijzonder is ook de oorlogsvariant op ‘Zie ginds komt de stoomboot’, gezongen in de sinterklaasrevue van gevangenen in Kamp Amersfoort. En dan zijn er nog de klassiekers. Het fragment uit Hildebrands Camera Obscura over het ‘Koekvergulden’. Clement Clarke Moore’s A Visit from St. Nicholas met de beroemde openingsregels: ‘’Twas the night before Christmas, when all through the house/ Not a creature was stirring, not even a mouse.’

En niet te vergeten de briljante parodie van Godfried Bomans op de katholieke catechismus, waarin alle mysteries aan de orde komen. Ook het raadsel dat de Sint meer geeft aan rijke kindjes dan aan arme. Vraag: Zal dit mysterie ons in het hiernamaals verklaard worden? Antwoord: ‘Neen. Dit mysterie zal ons, naarmate wij ouder worden, reeds op aarde duidelijk worden.’

Zo rijdt Sinterklaas in dit lexicon aan ons voorbij. Als heilige, als boeman, als bewaker van een penitentiaire pepernoteninrichting in Madrid, als patroonheilige van Amsterdam. Bomans’ eerste vraag is dan ook of er meerdere Sinterklazen bestaan. Waarop het antwoord luidt: ‘Er bestaat slechts één Sinterklaas, doch in meerdere personen.’ En dat zijn wij; allemaal een beetje hulpsinterklaas.Ed Schilders