Tina Turner ontworstelde zich aan haar mishandelaar, maar toch gaat het in docu Tina wéér over hem ★★★★☆

De twee uur durende film Tina, over het leven van Tina Turner, moet een van de stilste muziekdocumentaires ooit zijn. Er komen natuurlijk flitsende fragmenten voorbij, van stampende soulshows, opnamen in de studio, dansrepetities en stadionconcerten, maar veel vaker is het doodstil.

Als de hoofdpersoon vertelt over haar onbevattelijke leven, en het misbruik en geweld dat haar ten deel is gevallen, moet het geluid ook wegvallen. Want alleen zo raak je als kijker doordrongen van de ellende. En kun je je afvragen hoe deze vrouw het heeft klaargespeeld haar trauma te verwerken en ondertussen de grootste popster van de wereld te worden.

Tina, van de regisseurs Dan Lindsay en T.J. Martin, is eerder een misbruikverhaal dan een verslag van een glanzende muziekcarrière. Tina Turner, die in 1939 werd geboren als Anna Mae Bullock, werd eind jaren vijftig ontdekt door de pionierende rock-’n-rollster Ike Turner. Hij nam haar als jong meisje op in zijn band en daarin kreeg de zangeres een steeds grotere rol. Ike Turner veranderde de naam van Bullock in Tina Turner, omdat dat lekker bekte in de bandnaam maar ook omdat de liedschrijver en gitarist zich het supertalent wilde toe-eigenen.

Tina Turner ging onder het regime van Ike Turner door de hel. Zij werd als werknemer afgebeuld, ze moest soms vier shows per dag spelen. ‘Als het straks niet goed is, sla ik je helemaal in elkaar’, vertelde Ike Turner de zangeres voordat zij een podium op liep. Maar ook als het wel goed was – en dat was het meestal, ondanks alles – kreeg Tina Turner klappen. Ook in de slaapkamer, waar de zangeres door haar overheerser naartoe werd gesleept, werd Tina Turner geslagen en misbruikt. ‘Ik leefde het leven van een dode’, zegt zij in het eerste uur van de beklemmende documentaire. ‘Ik bestond niet.’

Tina is voor een belangrijk deel opgetrokken rond een oud interview van de zangeres met het entertainmentblad People, uit 1981. Turner had het in 1976 aangedurfd na zestien jaar misbruik en een aantal zelfmoordpogingen te vluchten uit haar nachtmerrie. Zij begon met succes een solocarrière en daarover wilde People haar ondervragen. Turner besloot haar misbruikverhaal uit de doeken te doen, als onderdeel van het verwerkingsproces. Het opnameapparaat werd gestart en Turner begon haar verhaal.

De documentairemakers konden gebruikmaken van de opnamen van het gesprek, dat wordt aangevuld met fragmenten uit een recent interview met de 81-jarige zangeres. En al verliezen de filmers soms belangrijke verhaallijnen uit het oog en laten ze opkomende vragen over bijvoorbeeld de kinderen van het echtpaar Turner onbeantwoord: de getuigenissen van Tina worden met respect behandeld en in beeld gevangen.

Soms zie je weinig meer dan een draaiende cassette in de recorder van de People-verslaggever. En als Turner vertelt over de situatie thuis, over het geweld en de ellende die ook de kinderen van het echtpaar moesten meemaken, dwaalt de camera door het oude huis van Ike en Tina Turner, dat kennelijk leegstaat en verwaarloosd is. Het maakt de documentaire erg dramatisch. Maar dat is het verhaal van Tina Turner nu eenmaal.

Toch maakt ook het muzikale relaas indruk. De oude liveopnamen van Ike & Tina Turner, in kleine, dampende clubs in de vroege jaren zestig, zijn hypnotiserend. Wat zong en danste Tina Turner waanzinnig goed. De wrange bijgedachte, die onherroepelijk opkomt: hoe kon zij dit aan? En hoe was zij geweest als zij als mens behandeld zou zijn? ‘Ik heb nooit liefde gekend’, zegt Turner in het interview met People, en je hoort haar met een vuist op de tafel slaan. ‘Niemand heeft ooit van mij gehouden.’ Het is bijna niet met droge ogen aan te horen.

Er zit nog een uiterst tragische kant aan de documentaire. Toen Turner in 1981 haar verhaal opbiechtte, in een poging er gedeeltelijk van los te komen, raakte zij juist verstrikt in haar gruwelijke geschiedenis. Ook toen Turner in de jaren tachtig uitgroeide tot de grootste popartiest, en de eerste vrouwelijke rock-act werd die stadions over heel de wereld op zijn kop zette, werd zij constant herinnerd aan haar ontboezemingen. En aan die verdomde Ike Turner. Dat vond zij verschrikkelijk, blijkt uit archiefbeelden van interviews, in talkshows en bij ‘persdagen’. Zij was haar eigen baas geworden, had op eigen kracht de wereld veroverd en steeds moest het over die man gaan. Het nare maar onvermijdelijke van de film Tina: nu gaat het weer over hem.

Het is eigenlijk een half verstopte verhaallijn in Tina: de media die steeds het narratief van de man proberen te zoeken. Verbijsterend maar waar: de kop van het artikel in People uit 1981 verwees niet naar het misbruik van de geïnterviewde, maar naar de veronderstelde status van Tina Turner: ‘De vrouw die Mick Jagger leerde dansen, is weer op jacht’.

Hadden ze toch weer een ándere man gevonden om het verhaal mee te verkopen. Alsof het verhaal van Turner zelf niet indrukwekkend genoeg was.