Tijd om Max Havelaar van zolder te halen

Is Max Havelaar van Multatuli nog te lezen? Ik bedoel niet of het boek uit 1860 nog leverbaar is, dat is het, maar is het te pruimen? Kom je er nog doorheen? Ik vroeg het mezelf af in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, waar koning Willem-Alexander maandag de Multatuli-gedenksteen onthulde. Het was het startschot van het Multatuli-jaar; op 2 maart is het 200 jaar geleden dat Eduard Douwes Dekker werd geboren, de man achter het pseudoniem. Tout zich ‘multatuliaan’ noemend ­Nederland was in de Nieuwe Kerk aanwezig (tout zich multatuliaan noemend Nederland? Nee: veel leden van het Multatuligenootschap waren niet uitgenodigd) en zat elkaar hevig te beroddelen (‘kijk, daar heb je Connie Palmen; die komt zeker een nieuwe ouwe vent uitzoeken’, siste een boosaardig heertje achter mij) om vervolgens snurkend in slaap te sukkelen. De koning zei dat hij Max Havelaar – multatulianen spreken van ‘de Havelaar’ – maar liefst twee keer had gelezen: een keer omdat het moest en een keer uit zichzelf, beide keren met veel plezier. Hij klonk nog oprecht ook, dus haalde ik ’s avonds mijn beduimelde middelbareschoolexemplaar van zolder.

Was het te pruimen? Ja en nee. De eerste hoofdstukken zijn ontzettend grappig, meteen de eerste ­alinea al, als verteller Batavus Droogstoppel, makelaar in koffie, woonachtig op de Lauriergracht no. 37, zijn ‘lieve lezer’ toespreekt over het werk ‘dat ge lezen moet als ge makelaar in koffie zijt, of als ge wat anders zijt’. In hoofdstuk vijf komt het boek knarsend tot stilstand in de zware klei van de Lebakse laaglanden. Dat is jammer omdat juist op dat punt in de roman, die van de auteur geen roman mocht heten, wordt aangevangen met het werkelijke onderwerp: de aanklacht tegen machtsmisbruik in Nederlands-Indië . Multatuli wist zelf ook wel dat het taaie kost was, schreef hij zijn vrouw Tine: ‘Als ik had uitgegeven: Klacht tegen het Indische Bestuur, dan had niemand mij gelezen. Ik laat de lezers nu lang in de waan dat zij een half grappige, half ernstige vertelling lezen, en pas als ik hen aan het lijntje heb, kom ik uit de hoek met de hoofdzaak.’ Het vervelendste personage uit het boek vind ik trouwens Max Havelaar zelf, een wel heel erg deugend heilig boontje.

Gelukkig doet het er totaal niet toe wat ik vind; deskundigen zijn het er allang over eens dat Max Havelaar het belangrijkste boek is uit de Nederlandse literatuur. Maar als ik nauwelijks meer wist wat in dat belangrijkste boek staat, weten vast meer mensen dat niet. Om over die arme kindertjes die helemaal geen boeken meer lezen nog maar te zwijgen. Binnenkort is het Boekenweek, met als thema ­‘rebellen en dwarsdenkers’ – en dat was Douwes Dekker zeker. Laat de DWDD-special maar doorkomen!