Theroux redt zich lenig uit onmogelijke filmopdracht
Een reportage maken over de beruchte scientology-kerk. Als iemand het kan, is het de gewiekste BBC-interviewer Louis Theroux wel, toch? Niet dus, maar zelfs keiharde afwijzing blijkt intrigerende beelden te kunnen opleveren.
Wie het goed voor heeft met scientology, zou de belijders van het fameuze zelfverbeteringsgeloof bijna smeken: doe de deur open voor Louis en zijn camera.
Louis Theroux (45), de Brit die in zijn BBC-reeks over mensen met minder alledaagse dagbestedingen nóóit voorbarige conclusies trok. Die veroordeelde pedoseksuelen en neonazi's met empathie tegemoet trad. Die de meest geharnaste snuiters weet te ontwapenen met zijn zachtmoedige voorkomen, en de kunst verstaat om schijnbaar naïeve maar exact juiste vragen te stellen. Voor die man, 's werelds meest aimabele televisie-interviewer, doe je toch open?
Nee. Tien jaar geleden verzocht hij voor het eerst of hij het scientologybolwerk nu eens van binnenuit mocht portretteren, en tien jaar lang hielden de volgelingen van wijlen sf-schrijver en zelfhulpgoeroe L. Ron Hubbard de poorten dicht.
Op het gebied van imago hebben de scientologen inmiddels toch niet meer zoveel te verliezen, zou je denken. Kan het erger dan die uitgelekte interne promotiefilmpjes met posterboy Tom Cruise, waarin hij met bezeten blik uiteenzet hoe een vergevorderde scientoloog als hij rigoureus afrekent met ongelovigen, oftewel suppressive persons? Of naargeestiger dan de HBO-documentaire Going Clear (2015) van bekroond filmer Alex Gibney, waarin kerkleider David Miscavige wordt beschuldigd van geweld?
Ook Nederland kende een spraakmakende scientology tv-exercitie: voor het VARA-programma Rambam sloot een verslaggeefster zich in 2015 undercover aan bij de Amsterdamse tak van de kerk. Daar werd ze geacht haar 'trauma's' te laten helen door de scientologytherapeut van dienst, een jongetje van 11 jaar oud. En deze week verschijnen, ondanks stevig juridisch verzet van scientology, de op schrift gestelde 'onthullende memoires' van Miscavige's 80-jarige vader Ron, die op hoge leeftijd uit de kerk stapt. Wat ooit als pr-strategie werd ingezet door kerkvader Hubbard - het inlijven van beroemdheden, die worden gelokt met een speciaal voor hen opgetrokken chic celebrity center - lijkt zich nu juist tegen de kerk te keren. Met prominente leden als Tom Cruise en John Travolta trekt de jonge geloofstak consequent meer negatieve aandacht dan andere relatief jonge Amerikaanse geloofsstromingen.
My Scientology Movie, vanaf deze week vertoond in de Nederlandse bioscoop, zal de globale opinie over de kerk vermoedelijk niet al te zeer beïnvloeden. Theroux sleept bewonderenswaardig veel grappig en absurd tv-beeld uit het non-contact met voor de camera wegduikende portiers en een enkel nerveus scientology-kaderlid, staand voor dichte deuren en kilometers hekwerk. Maar als kijker ontsnap je niet aan de indruk dat de interviewer en diens regisseur John Dower al lang inzien dat deze pogingen nergens toe leiden. Dat de filmmakers blij zijn met elke snipper materiaal, en dat de beruchte actieve tegenwerking van scientology zo bezien ook welkom is in My Scientology Movie: worden we al geschaduwd?
Artikel gaat verder onder video.
Terugfilmen
'Scientology werkt aan documentaire over Louis Theroux' - dit bericht verscheen vorig jaar in de media. Toen de scientologen doorkregen dat de Britse televisiemaker hoe dan ook een documentaire over hen ging maken, trommelde de kerk enkele cameraploegen op om terug te filmen. Overal waar de BBC opdook, waren de camera's van scientology zelf. Diezelfde tactiek werd eerder toegepast bij Alex Gibney en diens scientologydocumentaire Going Clear uit 2015. Maar de beelden van de kerk leverden vooralsnog geen documentaires op. Of de films over Theroux en Gibney werden enkel getoond aan de kerkleden.
Gedwongen leunt interviewer Theroux op enkele uit de beweging gestapte, gevluchte of weggestuurde ex-leden. Zoals Marty Rathbun, die eerder ook aan het woord kwam in Going Clear. De Amerikaan die gedurende zijn ruim 25-jarig lidmaatschap opklom tot het hoogste echelon, omschrijft zichzelf als een van de hardste kerkleden. Als 'hoofdinspecteur' van scientology zag hij toe op de weinig zachtzinnige conditionering van onderpresterende leden. Nu is hij zelf slachtoffer van het zogenaamde squirreling: het opjagen en uitschelden van ex-leden die uit de school klappen.
Om wat meer vet aan het docu-raamwerk te hechten, worden in My Scientology Movie ook scènes nagespeeld, met een Tom Cruise-lookalike en een dominant, David Miscavige-achtig type. Dat is wat flauw en artificieel, maar via deze noodgreep krijgt Theroux dan toch wat hij zoekt. Ex-scientologist Rathbun raakt geïnspireerd door dat naspelen, glijdt terug in zijn sektemodus en krijgt genoeg van Louis, met z'n slimme vragen. Even valt het masker af, we zien recht in de agressieve aard van de sekte.
Het bewust bescheiden getitelde My Scientology Movie is niet die beloofde film van binnenuit, maar Theroux blijkt slim en lenig genoeg om zich als een slangenmens uit deze onmogelijke filmopdracht te redden.
My Scientology Movie Documentaire, Regie: John Dower, Louis Theroux. 99 min. In 22 zalen.
