Theatermaker Sadettin Kirmiziyüz wil het eindelijk hebben over de ‘lange arm’ van Turkije in Nederland

‘Er zijn drie dingen waar je het beter niet over kunt hebben met Turken: godsdienst, politiek en voetbal’, zegt Sadettin Kirmiziyüz (Zutphen, 1982). ‘Dat wordt altijd heftig.’ Daarom vermeed hij de onderwerpen in zijn voorstellingen. ‘Maar het is tijd om me niet meer te verschuilen achter ‘ik ben maar een theatermaker’’, zegt hij na een repetitie op een bankje in de foyer van Het Nationale Theater.

En dus gaat zijn nieuwe voorstelling Is This the Real Life over ‘de lange arm van Turkije’, in Kirmiziyüz’ definitie: de invloed van Turkije op het leven van Turkse Nederlanders. ‘Ik vind dat onze generatie, met een migrantenachtergrond, die zich zo actief uitspreekt tegen islamofobie, racisme, discriminatie en antisemitisme, ook eerlijk moet durven zeggen dat we te veel onder invloed staan van wat er in Turkije gebeurt’, zegt de theatermaker wiens voorstellingen veelal over racisme en identiteit gaan. ‘Nu ik dit hardop zeg, denk ik: dit komt gewoon in de Volkskrant. Dat is best wel groot.’

Over de krant gesproken: er is iets wat eerst opgehelderd moet. Dit najaar ging zijn spraakmakende voorstelling Citizen K. in reprise. Daarin somt de theatermaker een lijst op van pijnlijke momenten waarop hij met zijn Turkse afkomst werd geconfronteerd, waaronder een interview in de Volkskrant met de kop ‘Creatief met Turk’.

Wil je dan nog wel door deze krant worden geïnterviewd?

‘Het was een superleuk interview, alleen bedacht de eindredactie toen die kop. Ik dacht: hè, was is dit nou weer? Een uitgebreid interview over mijn voorstelling Somedaymyprincewill.com, waarom ik dit soort theater maak, echt een inhoudelijk, artistiek gesprek. Dat werd tenietgedaan door die kop. Ik werd gereduceerd tot een woordgrap. Dat vond ik echt niet tof. Ik voelde me vernederd.

‘Door de reacties in mijn omgeving heb ik er toen niets van gezegd. Mensen zeiden: ‘Nee joh, dat is maar een grap, een knipoog. En het interview is heel tof, toch? En een grote foto!’ Het was een andere tijd, zeven jaar geleden vonden mensen dat soort grappen nog leuk. Nu zou ik het niet meer accepteren.’

Waarom niet?

‘Ik ben vader geworden. Daar komt het op neer. Ik wil niet dat mijn twee kinderen dit ook moeten meemaken.’

Zeven jaar geleden, mei 2013, was ook het moment dat er in het Gezipark in Istanbul protesten uitbraken tegen de Turkse overheid. Het was een van de eerste keren dat Kirmiziyüz iets merkte van Turkse bemoeienis in Nederland. Hij had iets over de protesten op Facebook geplaatst. ‘Een onschuldige opmerking over wat de politie deed, maar ik kreeg meteen een telefoontje van mijn moeder die vroeg wat ik op internet had gezet. Mijn moeder zit niet op Facebook. Dat is dus via via bij haar terecht gekomen.’

Drie jaar later was er de couppoging in Turkije. Een fractie binnen het Turkse leger probeerde tevergeefs de macht te grijpen. Volgens president Erdogan zat geestelijk leider Fethullah Gülen erachter. Kirmiziyüz deelde een nieuwsbericht hierover op Facebook, waarna een kennis zei dat ze dacht dat de coup in scène was gezet door Erdogan om zijn machtspositie te versterken. De vrouw werd door Erdogan-aanhangers onmiddellijk beschuldigd Gülenist te zijn en met de coup te maken te hebben. Ze wisten heus wel wie ze was.

Kirmiziyüz: ‘Ik durfde niks meer te zeggen, het was een soort zelfcensuur. En dat gaat tegen mijn aard in. Ik maak voorstellingen over mijn twijfels over het geloof. Ik maak voorstellingen over racisme, drugsgebruik – ook dat van mij. Heftige dingen. En dat ik dit dan uit de weg ga... Ik dacht: ik kan mezelf niet serieus nemen als ik dit niet bespreek.’

Waarom heb je er dan toch zo lang mee gewacht?

‘Omdat ik het niet durfde. Ik maakte mezelf bang voor die lange arm. Wat die ook is.’

Je zou afgelopen voorjaar naar Turkije gaan om daar onderzoek naar te doen. Maar toen begon de pandemie.

‘Ik stond een paar keer op het punt om met de voorstelling te stoppen. De reis ging niet door. We moesten zoomen. Toen we weer mochten afspreken, lukte dat telkens niet: kind ziek, crèchebegeleider ziek, zelf verkouden. Ik dacht: is het echt wel zo belangrijk allemaal?

‘Maar ik heb in deze periode ook bijna dagelijks contact met mijn moeder; ze woont alleen, in een flat in Zutphen. Mijn zoontje van 6 jaar oud spreekt beter Nederlands dan zij, dus ik voel me verantwoordelijk om de persconferenties te vertalen. Mijn moeder ervaart de pandemie heel anders dan ik, mede door berichten die ze uit Turkije krijgt. En dan word ik weer bevestigd in mijn idee dat ik het over dit onderwerp moet hebben.’

Wat vertelt je moeder?

‘Mijn moeder stuurde mij al twee maanden voor de eerste lockdown een appje door van iemand uit Turkije die zei: ‘Zorg dat je genoeg eten in huis hebt, want ik ken iemand die in het ziekenhuis werkt...’ Mijn moeder denkt echt dat corona haar komt pakken. Ik kan je appjes voorlezen waarin ze zegt: ‘Ik word binnengesloten door corona. Het is er bijna. De buren hebben het.’ Dat ik hier tijdens het repeteren zei: hahaha, mijn moeder laat zich helemaal gek maken.

‘Een tijdje later liep ik de supermarkt uit terwijl ik met haar belde. Ik had keukenrol gekocht, want het wc-papier was op, en zij zei: ‘Ik zei het toch? Je moet brood kunnen maken, hamsteren.’ Ze kreeg gelijk natuurlijk. Het was zo heftig. Met mijn gezin naar die eerste persconferentie kijken: ‘Alle restaurants, alle cafés, gaan vanavond dicht.’’

Heb jij ook virusangst gehad?

‘In het begin. Ik ben een week heel ziek geweest. Supermoe. Twintig uur per dag slapen. Ik dacht dat ik het had. Mijn vrouw vond me een aansteller. Van haar moest ik een afspraak maken bij de GGD. Al die vragen aan de telefoon. Moe? Misselijk? Toen ik ophing, zei ik: ik denk dat ik doodga. Misschien heb ik dat van mijn moeder. Maar nu ben ik eraan gewend.’

Welke rol heeft het Turkse nieuws in jouw familie?

‘Bij mijn moeder staat de hele dag de Turkse televisie aan. Ze bidt vijf keer per dag, de flat gaat ze alleen uit als het echt nodig is. Verder zit ze thuis. Op het Turkse journaal ziet ze wat er in Nederland gebeurt. Die cartoonrel laatst met Wilders en de aangifte van Erdogan tegen hem heeft ze via het Turkse journaal meegekregen. Daar is het narratief anders dan hier: het Westen wordt afgeschilderd als anti-Turks, anti-islam. Wat wij zien als vrijheid van meningsuiting wordt daar gezien als een provocatie. Andersom zag ik een toespraak van Erdogan bij de NOS waarvan de ondertiteling niet klopte. Dit soort dingen heeft veel invloed; mijn vader vertrouwt de NOS niet.’

Begrijp je het wantrouwen?

‘Ik dacht dat ik een observeerder was, maar dat is niet waar, want ik voel ook dingen. Mijn neef uit Istanbul vertelde dat hij die coupnacht de straat op was gegaan. In Nederland dachten we dat Erdogan erachter zat. Maar hij zei: ‘Ik heb mensen overreden zien worden door tanks en mensen kapotgeschoten zien worden. Hoe kun je denken dat dit nep was?’ Door zoiets ga ik twijfelen.’

Kritiek op Turkije ligt gevoelig. Bekende Turkse Nederlanders worden geregeld bedreigd. Ben je daar niet bang voor?

‘We hebben vorig jaar Lawrence of Arabia gemaakt. Geen populaire figuur onder Turken, want hij hielp de Arabieren. Nou, ik heb het geweten. Zo veel anonieme berichten. ‘Zionist.’ En: ‘Ben je wel een Turk of ben je een Armeen?’ Nog net niet: ik kom je doodmaken.

‘Ik wil weten hoe dat werkt. We hebben het in Nederland de hele tijd over ‘de lange arm van Turkije’, maar wat is die dan? Ik ben nog nooit door iemand van de ambassade of van de regering gebeld die zegt: wat is dit nou? Of een brief. Nee, het zijn altijd andere Turken of familieleden die commentaar hebben.’

Maak je je daar zorgen over?

‘Misschien wil ik mijn moeder niet teleurstellen. Ze kijkt toch anders naar me als ze hoort dat er een leuk interview met haar zoon in de krant stond, dan als ze hoort dat ik iets heb gezegd over Turkije. Dat is confronterend. Citizen K. was nog veilig, dat onderwerp lag buiten mij. Dat ging over opgroeien in een andere wereld, niet over waar ik vandaan kom. Ik heb het altijd gehad over hoe het is om een Turkse Nederlander te zijn, nooit over hoe het is om Nederlandse Turk te zijn.’