Theatermaker Emma Lesuis dook in de geschiedenis van Suriname ten tijde van de Tweede Wereldoorlog

Het is 1943 en in Suriname is gouverneur Johannes Kielstra aan de macht. Met harde hand veegt deze bestuurder uit Nederland de straten van Paramaribo schoon, in afwachting van de komst van kroonprinses Juliana. Wie de stad een slechte naam kon bezorgen, kwam zonder proces terecht op plantage Katwijk, een soort gevangenis op een oude plantage ten oosten van Paramaribo. Ook de bekendste sekswerker van Paramaribo uit die tijd, Maxi Linder, belandde daar. Dat vertelt documentaire- en theatermaker Emma Lesuis in Meer dan bauxiet, een theatraal onderzoek naar Suriname tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Lesuis (31) maakt dit jaar een van de 125 voorstellingen van Theater na de Dam, het terugkerend theaterevenement rondom de Nationale Dodenherdenking op 4 mei. Omdat dit jaar in het teken staat van onderbelichte verhalen, dook Lesuis in de Surinaamse oorlogsgeschiedenis. Ze reisde af naar het geboorteland van haar grootouders en sprak met diverse ooggetuigen van die tijd. Want behalve dat de Amerikanen er bauxiet wonnen voor de wapenindustrie, weten we volgens haar veel te weinig van Suriname in die tijd.

Het is niet de eerste keer dat Lesuis in het theater een minder bekende geschiedenis vertelt. Haar multidisciplinaire voorstelling Aardappelbloed, over haar tot slaafgemaakte bet-overgrootmoeder, werd in 2018 bekroond met de Vlaamse Roel Verniers Prijs.

Voor Meer dan bauxiet raakte ze geïnspireerd door beeldmateriaal dat ze erfde van de Surinaamse fotograaf en filmmaker Wim van der Ziel. ‘Op urenlange video’s zijn dagelijkse straattaferelen te zien, maar ook bekende gezichten zoals Prins Bernhard op een bootje in zijn blote bast.’

Over Kielstra vond ze meer aangrijpende verhalen. ‘Zo stuitte ik op een interneringskamp waar hij vermeende NSB’ers dwangarbeid liet verrichten. Journalist Twan van den Brand schrijft erover in zijn boek De strafkolonie. Over een groep van 146 mannen die vanuit Nederlands-Indië naar de toenmalige kolonie werd gestuurd en terechtkwam op Jodensavanne, waar de mannen Jodengraven moesten vinden en schoonmaken.’ Het overwoekerde gebied, 50 kilometer ten zuiden van Paramaribo, was de vroegere woonplaats van een grote gemeenschap Sefardische Joden.

Lesuis’ onderzoek is nog pril en ze noemt Meer dan bauxiet dan ook een ‘open toonmoment’ van het resultaat van haar research tot dusver. ‘Het wordt een verslag over hoe ik die reis naar Suriname beleef en hoe ik steeds op een nieuw onderwerp stuit. Op het podium wisselen archiefmateriaal en beelden van de interviews in Suriname elkaar af, samen met prachtige muziek van muzikant Rory Ronde. Een speciale rol heb ik gereserveerd voor mijn neefje. Als Surinaams-Nederlandse jongen die graag trompet speelt, vond ik het mooi hem The Last Post te laten spelen, om de honderden Surinaamse strijders, vrijwilligers en omgekomen Joden te herdenken bij wie niet eerder is stilgestaan.’

Want het zijn vooral de niet-erkende inspanningen van de voormalige kolonie die nog zwaar drukken op het hart van Surinaamse veteranen en ooggetuigen, zegt Lesuis. Surinaamse militairen die in Nederland vochten werden achteraf bestempeld als vrijwilliger en ontvingen geen financiële beloning. Ook de gewone burger zette zich in die tijd in voor het moederland. ‘Er werden breiclubjes opgericht, niet omdat ze in Suriname zo goed een trui konden gebruiken, maar om kleding te maken voor Nederlandse kindjes die leden onder de oorlog. Door Surinaamse burgers is er onder andere 38 duizend gulden ingezameld zodat Nederland een gevechtsvliegtuig kon bekostigen. Het is belangrijk om die verhalen te blijven vertellen.’ Lesuis parafraseert de Surinaamse schrijfster Cynthia McLeod: ‘Zouden die arme kindertjes van toen, die inmiddels volwassen zijn, nog weten wat Suriname allemaal heeft gedaan? Ik denk het niet.’

Meer dan Bauxiet door Emma Lesuis, in Theater Frascati in Amsterdam, 3 en 4 mei, 21 uur.