Theatermaker Caro Derkx is echt heel erg fan van Emma Watson. Ze maakte een voorstelling in háár woorden

‘Ik heb alléén maar Emma Watson in mijn hoofd.’ Brede lach. ‘En Timothée Chalamet, af en toe.’ Het is 12 november en theatermaker Caro Derkx (26) licht voor een groepje collega’s op zolder bij Theater Frascati in Amsterdam haar obsessie met actrice Emma Watson toe. Die begon in haar jeugd, toen Watson gestalte gaf aan de scherpzinnige studiebol Hermione Granger (Hermelien Griffel) in de Harry Potter-filmreeks (2001-2011). Derkx is letterlijk met haar opgegroeid. Maar jeugdig enthousiasme werd pas echt serieuze interesse toen Watson zich in 2016 met haar online boekenclub ontpopte tot pleitbezorger van de feministische literatuur. Wat? Zo’n mooie, succesvolle actrice, die haar roem inzet om mensen, vrouwen, over de hele wereld aan het lezen te krijgen? Derkx, voormalig fantasierijk boekenkind en op dat moment aspirant-actrice aan de Toneelacademie Maastricht, gelooft het bijna niet. ‘Toen werd ze voor mij echt het ultieme rolmodel. Omdat ze boeken lezen cool heeft gemaakt voor een hele generatie.’

Stralend dist Derkx het ene na het andere vrolijke weetje over Watson op. Wisten we bijvoorbeeld dat Emma overal ter wereld boeken verstopt, in parken en metrostations? ‘Book Fairies noemt ze dat.’

En Thimothée Chalamet is trouwens óók groot fan.

In de verdere loopbaan van haar idool ziet ze geregeld hun gedeelde idealen bevestigd. Kijk: nu speelt Watson het intelligente, zelfredzame meisje Belle, in de remake van Beauty and the Beast (2017). En ja hoor, daar kiest ze weer voor een rol in Little Women (2019), een film over vrouwelijk kunstenaarschap. Grote indruk maakt ook de speech die Watson in 2014 houdt voor de Verenigde Naties, en de ‘HeForShe’-campagne, waarmee zij strijdt voor gelijkheid tussen man en vrouw. Derkx: ‘Ik vind haar eerlijk gezegd eigenlijk niet eens zo’n briljante actrice. Maar haar persona vind ik mateloos interessant. De rollen die ze kiest passen perfect in haar feministische agenda. Hoe zij haar podium gebruikt voor emancipatoire doeleinden is fantastisch.’

Haar liefde is misschien nog het beste samen te vatten in de woorden van Watson zelf. In een interview over de film Beauty and the Beast krijgt Watson de vraag wat haar zo aanspreekt aan het personage Belle. Een tikje plechtig en met vlekkeloos Brits accent citeert Derkx: ‘She teaches little girls how to read.’

Gesubsidieerde stalker

Dat Caro Derkx zo’n zinnetje citeert met exact dezelfde dictie, stembuiging en intonatie als Watson, is niet (alleen) een teken van ietwat overenthousiast fanschap. Het is ook het resultaat van een multidisciplinair kunstproject dat intussen al zo’n twee jaar duurt. Op de zolder van Frascati vertelt Derkx hoe haar enthousiasme voor Watson leidde tot een hardnekkige online-obsessie. ‘Ik ben al anderhalf jaar bezig alles te bekijken wat er van haar online te vinden is. Eigenlijk ben ik een soort stalker. Een gesubsidieerde stalker.’

Vervolgens heeft ze elk snippertje interview dat ze online kon vinden – van een korte promotiequote tot een speech voor de Verenigde Naties, woordelijk uitgetypt, inclusief lachjes, zuchten, stiltes, haperingen en ‘ehms.’ Derkx: ‘Ik heb géén zomer gehad. Ik begon elke ochtend om acht uur met typen, en ging vier uur lang door, tot ik misselijk was van het switchen van YouTube naar mijn Pages. Toen had ik aan het eind van de zomer 400 pagina’s tekst.’

Het doel van deze exercitie? Tot een toneeltekst komen die gaat over Caro Derkx en haar tegenspeler Nora El Koussour (28), maar die voor honderd procent uit de woorden van Emma Watson bestaat.

‘Door letterlijk haar woorden te kiezen heb ik een melodie om mee te werken. Haar teksten zijn mijn klei. Op deze manier maken Nora en ik van Emma onze kapstok, ons medium; via haar woorden gaan wij het gesprek aan met elkaar.’

Komende week resulteert deze tomeloze inzet onder begeleiding van Frascati Producties in de voorstelling Emma Watson - The Play, waarin Derkx samen met El Koussour haar rolmodel uitdaagt, bevraagt en verrijkt. Maar zo ver is het nu nog niet.

Op zolder van Frascati in november begint het project met een voorstelrondje. ‘Wolter Pot, kostuumontwerp’, ‘Jan Oudemans, film.’ ‘Thomas Dudkiewicz, regie en vaste partner in crime.’ Dan is de beurt aan Derkx en El Koussour. Ze kijken elkaar aan. ‘Ik ben Caro en ik speel Emma Watson.’ ‘Ik ben Nora en ik speel Emma Watson.’

Iemand grapt: ‘En Emma, waar blijft die?’

Derkx gniffelt. Thuis heeft ze een zes pagina’s lange liefdesbrief aan Watson klaarliggen, waarin ze haar op de hoogte stelt van dit project, en voorstelt om elkaar te ontmoeten, of in elk geval te gaan schrijven. Een oproepje op Instagram leverde drie postadressen op, in Londen, Los Angeles en Parijs. Maar: hoe zorg je ervoor dat zo’n brief niet direct als gestoorde fanmail in de prullenbak beland? ‘Ik heb één gouden pijltje, één kans, en die moet raak zijn.’ Even overweegt ze briefpapier te ‘lenen’ van Internationaal Theater Amsterdam, het gezelschap van de intussen wereldberoemde regisseur Ivo van Hove. Zou dat helpen? Of misschien is wachten toch beter. Tot er op z’n minst een voorstelling is.

Van filosofen tot Beauty and the Beast

Eind november heeft Derkx een deel van haar vierhonderd A4’tjes Emma Watson-tekst opgeplakt aan de muren van haar tijdelijke werkruimte, een riant klaslokaal in een voormalig schoolgebouw aan het Vondelpark dat nu door kunstenaars wordt gebruikt. Haar racefiets staat in de hoek. Op een andere muur prijken tientallen post-its die verschillende scènes onderscheiden. Derkx noemt dit grappend haar ‘crazy wall’, naar de muur van Carrie Mathison in de serie Homeland, maar vergeleken met de gekte van Carrie ziet het er bij Caro nog ordentelijk uit. Met de laptop op tafel en kruidenthee binnen handbereik licht Derkx haar ideeën en artistieke afwegingen verder toe.

Als theatermaker is ze gefascineerd door rolmodellen en identiteit. In haar bekroonde afstudeersolo Me, Myself and Sir Roger Scuton (2019) ensceneerde ze een reeks fictieve ontmoetingen met de Britse conservatieve filosoof Roger Scruton, waarin ze met behulp van zijn woorden haar eigen denken scherpt, tot het punt dat zijn gedachtengoed xenofobe trekjes gaat vertonen. In de opvolger, A Portrait of the Artist in Red, Yellow and Blue (2020), onderzoekt ze middels de biografie van een fictieve kunstenaar waar identiteit en inleving met elkaar aan de haal gaan. Enerzijds lofzang op de fantasie en fictie, anderzijds geraffineerde kritische analyse van het fenomeen ‘identiteit’, was ook deze solo trefzeker en scherpzinnig.

Dat Derkx na de verkenning van deze al dan niet fictieve mannelijke denkers, van de filosofie en de hoge kunsten, nu uitkomt bij Hermione Granger en Beauty and the Beast mag verrassend heten. Derkx schaterlacht: ‘Ja, kennelijk moest ik eerst een paar die hard intellectuele voorstellingen maken, voordat ik voor mijn andere fascinatie durfde te gaan staan.’

Dat had ook te maken met een onzekerheid die ontstond toen Derkx op de toneelschool merkte dat ze wel heel snel in het hokje ‘kleine, blonde, schattige actrice’ werd gestopt. ‘Actrices worden zo makkelijk onderschat. Het gaat algauw over je uiterlijk en niet over wat je te zeggen hebt. Ik werd chronisch klein gehouden. Echt, je wilt geen blonde actrice zijn.’ Derkx’ reactie daarop was zich stoer en mannelijk kleden, motorrijles nemen en in haar werk in eerste instantie ‘vrouwelijke’ thema’s angstvallig vermijden. ‘Ik wilde dat meisjesachtige imago koste wat kost ontkrachten. Als je daar nog zo druk mee bent, lijkt een voorstelling over een populaire actrice niet direct een goed idee.’

Maar nu durft ze het wel. En het goeie van Emma Watson is natuurlijk ook juist, ziet ze nu, dat ze ‘hoog’ en ‘laag’ met elkaar verenigt: intellect en commercie, literatuur en glamour, feministische denkers en Hollywoodfaam. ‘Ze is een soort slimme, goed geïnformeerde, stijlvolle intermediair tussen de twee.’

Dat komt mooi tot uiting in een filmpje dat Derkx vond, waarin Watson de feministische schrijfster Rebecca Solnit interviewt. ‘Zo kan een rolmodel ook werken. Dankzij Emma heb ik Rebecca Solnit ontdekt, van wie ik inmiddels alles heb gelezen. Ken je Call them by their true names? Fantastisch. Dat gaat over taal en macht, en hoe je je eigen narratief kan creëren als je maar de baas bent over de taal. Vanuit dat gevoel ben ik ooit een fanatieke lezer geworden: ik wilde heersen over de taal om mijn eigen verhaal te kunnen vertellen.’

Zo is Solnit, aldus Derkx, ‘het intellectuele fundament’ van de voorstelling geworden. Lacht: ‘Solnit is een soort progressieve Roger Scruton.’ Op toneel spelen ze het interview na, waarbij Solnit wordt gespeeld door Nora El Koussour.

Derkx: ‘Heel grappig aan dit interview is dat Watson een totale Solnit-groupie blijkt. Ze is onder de indruk en nerveus, en een en al ontzag: het idool dat háár idool ondervraagt. Dat vond ik een geestig Droste-effect.’

En een idool dat menselijk blijkt, dat heeft ook wel wat. Zo nu en dan speelt haar twijfel over de brief aan Watson weer op. ‘Nora vindt dat ik hem gewoon moet versturen. Maar wat als ze antwoordt? Stel dat ze thee met me wil drinken? Het is nooit goed om je idolen te ontmoeten, toch?’

Van het voetstuk

Maar mag een idool fouten maken? Wat als een rolmodel van haar voetstuk valt? In de tijd dat Derkx zich met Emma Watson bezighoudt, barst ook het identiteitsdebat los. Representatie is een belangrijk thema geworden, de term ‘intersectioneel feminisme’ wordt breder bekend, schrijvers en denkers van kleur eisen een plek op en het idee van ‘universele kwaliteit’ wordt steeds luider uitgedaagd – is dat niet gewoon een wit, westers, eurocentrisch perspectief? Die thema’s houden Derkx steeds meer bezig. Kan een rolmodel universeel zijn? Voldoet dat van haar nog wel?

Half december speelt ze een voorlopige première van haar voorstelling voor slechts een handjevol medewerkers en betrokkenen, want de jongste lockdown is dan net ingegaan. Na afloop vertelt ze hoe ‘de val van Emma Watson’ en het identiteitsdebat haar ideeën over rolmodellen en representatie op scherp hebben gezet.

Want tijdens haar research ontdekte Derkx dat het literaire en feministische activisme van haar idool óók onderwerp is geworden van felle kritiek: Watson heeft een wereldpodium, jonge vrouwen tot ver in Afrika en India zijn fan, waarom las en propageerde ze dan eigenlijk alleen maar witte vrouwelijke schrijvers?

Derkx: ‘Die blinde vlek was een van de redenen waarom ik deze voorstelling samen met Nora wilde maken. Zij neemt een hele andere ervaring en belevingswereld mee.’ Want een wit, hoogopgeleid, intellectueel boekenmeisje zijn, besefte ze, is ook een privilege.

‘Ik identificeer me met Emma, voel me gerepresenteerd door haar. Nora zegt dat ik vooral heel erg op haar wil lijken. Dus het leek me goed als Nora een beetje tegen dat aangemeten semi-intellectuele identiteitje zou aantrappen. Zij is mijn kritische spiegel.’ El Koussour, net aangeschoven, lacht. Ook zij is opgegroeid met Harry Potter, en volgt voor een groot deel heus het enthousiasme van Derkx. ‘Maar even eerlijk, die Emma Watson is toch soms ook gewoon rete-irritant?’

Hun gesprekken tijdens het maakproces leken vervolgens wel een echo van wat Watson online overkwam.

Derkx: ‘Kwam ik met Virginia Woolf, Gloria Steinem, Simone de Beauvoir. Maar dan zei Nora…’

El Koussour: ‘Hallo, Audre Lorde, Angela Davis, Toni Morrison! Wel eens van gehoord?’

Bejubelt Derkx Phoebe Waller-Bridge (Fleabag) dan pareert El Koussour met Michaela Coel van I May Destroy You. Hun interesses raken elkaar, maar er zijn ook duidelijke scheidslijnen. Door met de teksten van Watson hun verschillen en overeenkomsten theatraal te ensceneren proberen ze nu samen dat misschien toch wat eenzijdige rolmodel te verrijken.

Derkx: ‘Eerst dacht ik dat we haar symbolisch van haar sokkel moesten trekken.’

El Koussour: ‘Maar we willen liever een constructief gesprek ensceneren. Al praten we wel terug, en vullen haar waar nodig aan.’

Derkx: ‘Als je niet de norm bent, heb je rolmodellen nodig om je niet alleen te voelen. Zo’n rolmodel kan ook een verbindend verhaal zijn. Ik vind Emma Watson vet; hé, jij ook! Dat kan verschillen overbruggen. Zo creëren we iets gemeenschappelijks.’ Grappend: ‘Vroeger had je Jezus, nu Emma Watson.’

El Koussour: ‘Watson is heel goed met de kritiek omgegaan. Ze heeft haar blinde vlek erkend, is schrijvers van kleur gaan promoten, en heeft zich expliciet uitgesproken over intersectioneel feminisme en haar eigen witte privilege. Die openheid vind ik mooi. De bereidheid te blijven leren, en met elkaar in gesprek te gaan. Dat is de poging, en ook de voornaamste boodschap van onze voorstelling.’

Tegen Derkx: ‘Dat doe jij ook, Caro. Uiteindelijk ben je toch echt Emma.’ Derkx, geroerd: ‘Nee, joh, jij bent Emma.’ Zo eindigt de voorstelling nu ook, met El Koussour die als Emma Watson het podium overneemt.

Daarna, straalt Derkx, volgt nog een echte Disney-dans, zo een als in Beauty and the Beast. In de woorden van Watson: ‘Een wals als metafoor voor twee heel verschillende mensen die elkaar vinden.’ Derkx: ‘En dan wil ik sterretjes, en vuurwerk, en in sierletters ‘The End’.

En die liefdesbrief aan Watson? Inmiddels durft Derkx het wel aan. Die gaat na de première direct op de post.

Emma Watson - The Play (deels in het Engels), ism Frascati Producties. Vanaf 16/2, première 18/2.