The Assassination of Richard Nixon

Hoe lang blijft een beroemdheid rebels? Hoe lang is een dwarse houding geloofwaardig?

Die vragen dringen zich op tijdens The Assassination of Richard Nixon, een film die wordt gedragen door Sean Penn. De acteur, in 2004 Oscar-winnaar met zijn rol in Clint Eastwoods Mystic River, werpt zich steevast op als de voorman van links Amerika. Hij toog bij het uitbreken van de oorlog in Irak naar Bagdad om 'de vijand van mijn land' in de ogen te kijken, president George W. Bush werd in openbare brieven menigmaal tot de orde geroepen, en tijdens de laatste verkiezingen liep Penn in Ohio de deuren af om campagne te voeren voor een lokale Democraat. Zijn meest recente woede- aanval trof Southpark-bedenkers Trey Parker en Matt Stone; zij werden gekapitteld nadat zij hadden gezegd het uitbrengen van een stem een verspilling van tijd te vinden.

Penns hoofdrol in de debuutfilm van Niels Mueller, tot stand gekomen met steun van de producenten Alfonso Cuarón, Alexander Payne, en Leonardo DiCaprio, valt samen met zijn anti-Republikeinse gedrag. Hij speelt in The Assassination of Richard Nixon de gemankeerde verkoper Samuel Bicke. Deze gemiddelde Amerikaan ziet zijn droom uiteen spatten nadat zijn huwelijk definitief op de klippen is gelopen en zijn zakelijke ambities smoren in ondeugdelijke begrotingen en irreële verwachtingen. Bicke is een variant op Willie Loman, de vertegenwoordiger uit Arthur Millers toneelklassieker The Death of a Salesman. Beiden symboliseren de keerzijde van het kapitalisme: Lomans heilige geloof in het marktdenken leidt hem richting afgrond, terwijl Bicke verstrikt raakt in zijn obsessie een einde te maken aan de leugens waarmee handel gepaard pleegt te gaan. Ze eindigen als slachtoffers van een systeem dat voor verliezers geen ruimte heeft.

Het verhaal van Bicke is gebaseerd op een waar gebeurd incident uit 1974, toen een gesjeesde handelaar (echte naam: Samuel Byck) op het vliegveld van Baltimore een vliegtuig probeerde te kapen. Hij was van plan de Boeing te laten crashen op het Witte Huis. Met deze wanhoopsdaad, gericht tegen de toenmalige president Nixon, hoopte Byck geschiedenis te schrijven.

De opmaat tot deze dag, waarbij zowel Bicke als twee piloten omkwamen, vormt de hoofdmoot van een film die verslag doet van de jaren zeventig, de periode waarin het stof van de culturele revolutie was gaan liggen en de gevestigde orde de zaken weer in de hand kreeg. Bicke, een man met een net iets te goedkoop pak, ziet zijn ideale maatschappij verdampen op het moment dat president Nixon wordt herkozen, ondanks valse verklaringen over de oorlog in Vietnam.

Stap voor stap glijdt Bicke weg van de realiteit, een neergang die Penn op de geluidsband nader probeert te verklaren - deze tekst is de letterlijke getuigenis die Byck vlak voor de vliegtuigkapig opstuurde naar de door hem bewonderde Leonard Bernstein ('Ik beschouw mezelf als een korrel zand', luidt de eerste zin van de gesproken brief).

De echte Sam Byck was geestesziek. In het scenario van Niels Mueller en Kevin Kennedy is Bicke een product van zijn tijd. Terwijl zijn collega's in de meubelzaak zweren bij zelfstudieboeken als The Power of Positive Thinking en How to Win Friends and Influence People, verklaart de eenling de oorlog aan het oprukkend winstbejag. Juist met die onmogelijke missie creëert hij zijn eigen leugen. Bicke komt in een isolement terecht, gaat geloven in zijn eigen theorieën, en raakt overmoedig; hij bezoekt op een gegeven moment zelfs de Black Panthers en adviseert de zwarte activisten, met wie hij zich verwant voelt, hun naam te veranderen in Zebra's. 'Die zijn zwart én wit. Als de Black Panthers de Zebra's worden, zal het ledenaantal verdubbelen.'

The Assassination of Richard Nixon is zo'n film waarmee op het eerste gezicht niets mis lijkt. Mueller slaagt erin een genuanceerd beeld te schetsen van een doorgedraaide man, en het vakmanschap is groot. Maar behalve goed gedo

rd en op fraaie wijze gefotografeerd (door Emmanuel Lubezki) is The Assassination of Richard Nixon ook een kokette onderneming. Na verloop van tijd kruipt zelfgenoegzaamheid de film binnen.

Dat heeft voor een groot deel met Penn te maken, wiens spel een geposeerde indruk wekt. Kijk eens. Ik speel een gek, en toch is het een lieve, aardige meneer! Bicke is niet zomaar een personage. Hij is een verlengstuk van de publieke figuur Sean Penn. Met als resultaat een film die de wereld reduceert tot een schema waarin idealisme frontaal botst op kapitalisme.