Ten

Een jongetje stapt in een auto. 'Doe het raam open', snauwt een vrouw buiten beeld. 'Je bent te laat', kaatst hij terug.

Hij moet naar zwemles. Zij wil wel een ijsje voor hem kopen. Hij ziet een vriendje lopen. Zij beklaagt zich over zijn vader. Dan probeert de vrouw een verhaal te vertellen. Het joch wil niet luisteren; hij heeft het al honderd keer gehoord. Langzaam worden de stemmen luider. 'Ook al worden we honderd, dan maken we nog steeds ruzie', zegt zij. 'Tenzij je verstandig wordt en naar me luistert.'

Het effect is averechts. Hij stopt zijn vingers in zijn oren. 'Zodra ik in de auto stap, begin jij ruzie te maken. Iedere keer weer.' Zij gaat door met haar verhaal over zijn vader, haar ex-man, zo blijkt, van wie ze heeft kunnen scheiden door voor de rechtbank te beweren dat hij haar sloeg en in drugs handelde. 'Een vrouw heeft hier geen recht op een eigen leven', klaagt ze.

Na een kwartier heeft het kind er genoeg van. Als de auto even stil staat, stapt hij uit. Dan pas komt voor het eerst de moeder in beeld. En blijkt dat achter het stuur geen oude, norse haaibaai zit, maar een moderne, elegante vrouw - met zonnebril én chador.

Ten is, anders dan veel van Kiarostami's eerdere werk, geen film over film of een film vol metaforen en dubbelzinnigheden. In Ten balanceert de Iraanse filmmaker op de grens tussen fictie en documentaire. De regisseur gaf zijn acteurs, veelal amateurs, alleen hun eigen teksten. De precieze antwoorden kenden ze niet, zodat ze verrast zouden reageren. De dialogen waren ook niet tot in detail uitgeschreven.

De moeder en de zoon in de openingsscène zijn ook in werkelijkheid moeder en zoon. Ook in werkelijkheid is zij gescheiden en opnieuw getrouwd. Samen verschenen ze op een aantal internationale festivals. 'Ik ben niet zo brutaal als in de film. Ik ben gek op mijn moeder', zei Amin op een persconferentie in Thessaloniki.

De wereld in de auto kwam tot stand door de improvisaties en wekenlange repetities. De wereld buiten de taxi (het vriendje dat Amir ziet lopen) is echt. Het camerawerk vormt een ander contrast met Kiarostami's vroege werk: nog meer dan in Taste of Cherry ontbreken in Ten de karakteriserende wijde shots van majestueuze landschappen. Het benauwde kader wordt bepaald door twee autoramen. Op de achtergrond zijn flarden van Teheran te zien, op de voorgrond de chauffeur of een van haar passagiers, gefilmd met een op het dashboard bevestigde kleine, onbeweeglijke camera. De regisseur was niet bij de opnamen; hij zag het materiaal pas toen hij ging monteren.

In tien in lengte wisselende sequenties, genummerd van 10 tot en met 1, voert de naamloze vrouw gesprekken met wisselende passagiers, onder wie haar zus, een oude, streng religieuze vrouw die naar het mausoleum moet, en een prostituee die denkt dat ze bij een mannelijke klant instapt (zij blijft buiten beeld; de camera is gericht op de chauffeur).

Zij praten over opvoeding, het geloof, het huwelijk en het gezin en over vrijheid. In een prachtige scène doet een jonge vrouw haar chador af. Om haar liefdesverdriet te verwerken, heeft ze haar haren afgeschoren. Schuchter maar trots toont ze haar kortgeknipte hoofd.

Het resultaat van Kiarostami's minimalisme is een rijke, pure, van alle extra's ontdane film. Er wordt bijna niet gesneden en toch houden de 'acteurs' met gemak de aandacht vast, en bieden zij een ongekend inzicht in de hedendaagse Iraanse samenleving.

Dat is nog altijd een maatschappij waarin censuur door de overheid als normaal wordt beschouwd. Ten mocht er niet worden vertoond, tenzij Kiarostami de sequenties met de prostituee, de vrouw die haar chador afdoet, en het brutale kind eruit zou knippen.

Dan zou de titel Six worden; een heel andere film, waarin weinig overblijft van Kiarostami's bedoelingen. Ten is in Iran dan ook niet te zien geweest.