Stop Filming Us zet de discussie over de westerse blik op Congo op scherp ★★★★☆

Hij gaf gewoon koekjes aan straatkinderen, stelt de Nederlandse documentairemaker Joris Postema in een van de vele sterke, springlevende discussies in Stop Filming Us. Zo simpel ligt het niet, zegt Ganza Buroko, die in de Congolese hoofdstad Goma een centrum voor artistiek talent coördineert. Wanneer je als witte westerling in Congo op straat koekjes uitdeelt, glip je vanzelf in de koloniale verhoudingen van weleer, aldus Buroko. Je zorgt dat die kinderen de witte man automatisch gaan zien als iemand die uitdeelt en stimuleert dat ze bedelen.

Postema, tegen geluidsman TD Jack Muhindo: ‘Maar ik gaf de cameraman en jou ook een koekje.’ Muhindo: ‘Je vroeg ons of we er eentje wilden. Heb je het ook aan die kinderen gevraagd?’ Postema: ‘Nee.’

Wanneer een uitgedeeld koekje al zo problematisch blijkt, dan kan iemand als Postema zich met recht afvragen wat zijn plek is in Congo, een land dat wordt geteisterd door ebola en bloedige interne conflicten, en waar liefst 250 ngo’s werkzaam zijn. Kan en mag een westerling het leven in Goma portretteren? Kan hij voorkomen dat hij de Congolezen inlijft in een eenzijdig negatieve, westerse visie?

Laat het werk over aan Congolese kunstenaars, hoort Postema herhaaldelijk. Wanneer hij de straat opgaat met de geëngageerde fotograaf Mugabo Baritegera, stuit deze eveneens op wantrouwen zodra hij zijn camera tevoorschijn haalt. En dan sleept hij ook nog eens een witte regisseur achter zich aan.

Prikkelend is de scène waarin jonge Congolese filmmakers een foto bestudeert van een arm meisje op het platteland. Is die foto gemaakt door een westerling? Of kan ook een Congolees zo’n clichébeeld produceren? Mooi, hoe Postema je als toeschouwer laat meedenken, en daarnaast alle aandacht heeft voor het intellectuele worstelpartijtje van zijn personages.

Zo zet Stop Filming Us de thematiek op scherp, zonder taai of theoretisch te worden. Dat is vooral te danken aan het zelfkritische perspectief en aan het organische karakter van de film, die constant openstaat voor wat op zijn pad komt. Ook de hoofdpersonages krijgen inspraak in de vorm van de film. Maar of dat genoeg is om aan die hardnekkige (neo)koloniale blik te ontsnappen?

Ook Postema weet het niet. Van iedereen wil hij horen of hij mag blijven of het land uit moet. Soms drinkt hij er een biertje bij, en deelt hij met zijn gesprekspartner een bord kaasblokjes. Op zulke zachtaardige, relativerende momenten blijkt hij toch echt de geknipte persoon voor deze film.