Stedelijk alleen met extra geld naar de top

Dat adviseerde de Commissie Toekomst Stedelijk Museum (commissie-Sanders) dinsdag aan het Amsterdamse gemeentebestuur. De commissie, onder leiding van directeur van het Concertgebouw Martijn Sanders, schrapt alle bestaande plannen voor een vernieuwd Stedelijk. En komt met een zeer ambitieuze nieuwe opzet. Daarmee vervallen ook de architectonische aanpassingen waaraan de Portugese architect Alvaro Siza gedurende acht jaar had gewerkt én de optie dat een deel van het museum in de toekomst naar de Zuidas zou verhuizen.

De commissie, waarin naast Sanders ook econoom Victor Halberstadt (SER-kroonlid) en directeur John Leighton van het Van Goghmuseum zitting namen, kreeg in januari 2003 de opdracht de Amsterdamse cultuurwethouder Hannah Belliot voor de zomer te adviseren over de herontwikkeling van het Stedelijk, waar al veertien jaar in de gemeente over wordt gepraat.

De commissie velt in haar rapport Het Stedelijk Museum, Terug naar de Top een hard oordeel over het huidige Stedelijk. Zo werd het Stedelijk de afgelopen jaren gekenmerkt door een weinig samenhangende programmering en een gebrekkige interne organisatie. Volgens de commissie heeft het museum een 'topcollectie', maar is de huidige staat 'zorgwekkend', door achterstallig onderhoud. 'De merknaam Stedelijk Museum is aan erosie onderhevig.' Volgens Leighton wordt het Stedelijk daarom nu gezien als een 'onbetrouwbare partner', als het gaat om samenwerking met andere internationale topmusea.

Inzet nu is om een nieuw museum te verwezenlijken dat zich kan meten met het Museum of Modern Art (MoMa) in New York, de Tate Modern in Londen en het Centre Pompidou in Parijs. Volgens Sanders behoort het Stedelijk nu nog niet tot die top-drie, maar zal het museum binnenkort uit het 'peloton van internationaal belangrijke musea demarreren om naar die kopgroep te springen'.

Om dat doel te bereiken heeft de commissie, een strak stappenplan uitgestippeld, een 'integraal voorstel waaruit geen afzonderlijke delen kunnen worden gehaald'. Als eerste moet het Stedelijk verzelfstandigen, 'omdat een politieke eindverantwoordelijkheid niet te combineren is met een museaal artistiek beleid'. Bovendien zal een verzelfstandigd museum makkelijker externe financiers vinden. Sanders: 'Sponsors doen niet graag zaken met de overheid. Wél met een private organisaties.'

De gemeente Amsterdam, nu nog de baas van het museum, heeft in een eerste reactie gisteren gezegd 'waardering' te hebben voor de analyse van de commissie. Wel constateerde wethouder Belliot van Cultuur gisteren bij Nova dat de commissie haar mandaat ver te buiten is gegaan. De opdracht van Sanders was om binnen een budget van 57,6 miljoen euro een plan te ontwikkelen. De commissie komt echter met een plan dat ruim 80 miljoen euro kost.

Volgens Sanders moet er in november 2003 een nieuwe artistiek directeur zijn aangesteld, als opvolger van de in december vorig jaar vertrokken Rudi Fuchs. Vervolgens zal een heel nieuw plan voor nieuwbouw en renovatie worden gemaakt. Er moet een nieuwe architect komen want de bestaande plannen van Siza zijn 'niet opportuun voor een internationale allure van het museum', aldus de commissie.

Het nieuwe Stedelijk, dat in 2007 klaar moet zijn, blijft ongedeeld aan het Museumplein en zal worden uitgebreid met negenduizend vierkante meter expositieruimte voor collectiepresentaties en tentoonstellingen van meer experimentele kunst, zoals video en fotografie. Naar verwachting van de commissie zal het museum eigen inkomsten genereren door de 600 duizend bezoekers (nu zijn dat er 400 duizend) die het museum in de toekomst jaarlijks moet trekken. Het is kwestie van 'alles of niets' en 'nu of nooit', lichtte Sanders gisteren toe. ' Alles hangt af van het commitment van het gemeentebestuur.'

Over de opvolger van Fuchs, die een gezichtsbepalende artistiek directeur moet worden, wilde Sanders niets zeggen. Net zo min als over de beslissing of interim-directeur Hans van Beers de nieuwe zakelijk directeur wordt. Daarover zal de commissie-Crouwel zich de komende maanden buigen. De commissie-Sanders heeft met hen wel overleg gehad. Van Beers, die volgende week begint, reageerde gisteren op de harde analyse van de commissie-Sanders met de woorden: 'Het beeld van de patiënt is niet terminaal, wel ernstig ziek.' Van Beers erkende dat het bij de staf van het museum 'geen vrolijke boel' is.