Spoor bijster in stuwmeer van gebruikte beelden

Beeldcultuur - een woord dat vaak vergezeld gaat van begrippen als'beeldenbombardement', 'plaatjesmaatschappij' en 'ontlezing'; het woord isniet helemaal duidelijk, maar je kunt je er taferelen bij voorstellenwaarbij het beeld het woord wegspoelt.

Beeldcultuur - dat is ook de meest adequate omschrijving voor het werkJournal van Claude Closky in het GEM in Den Haag. Deze film van ruimtwintig minuten komt niet alleen voort uit de beeldcultuur, nee, hij isbeeldcultuur tout court. De Fransman Closky schotelt een verzameling foto'svan internet voor, die ieder ruim een seconde blijven staan. Er zit geluidbij - het verband met het beeld is net te herkennen.

Het is genoeg om te zien, te weinig om te onthouden. De ruimte,soldaat, miss-verkiezing, angorakat, file, glas, mond, Schiphol, terreur,ballenbad, tangodansers, zonsverduistering - het is doodvermoeiend. Je doetwanhopige pogingen het beeld te onthouden en verbanden te leggen, maar alseen ruitenwisser veegt het volgende plaatje het netvlies weer schoon meteen nieuw beeld. Er blijft niets hangen, er blijft niets over. Het is eenonthutsende ervaring, waarmee Closky de waarde van elke beeld tot nulreduceert.

Het gebruik van bestaand beeld om er een nieuwe film of een nieuwkunstwerk uit samen te stellen, neemt toe. Bijna net zo exponentieel alsde voorraad beeld, lijkt het wel. Elk fragment kan in potentie een tweedeof derde leven tegemoet. Er is vrijwel geen filmfestival meer dat er nieteen apart onderdeel aan wijdt.

Ook op het Impakt Festival in Utrecht, dat vandaag begint, eist het'gevonden' beeld een flinke plaats op. Het programma is doorspekt metdergelijke films, zoals een serie maatschappijkritische films uit de jarenzestig die bioscoopjournaals en documentair materiaal gebruiken. En er isook het Amerikaanse 'Found Footage Festival' - twee avonden vol obscuur,vergeten videomateriaal, opgedoken uit kelders en boedelverkopen.

De vinders presenteren zelf hun video's, vaak uit de lelijke jarentachtig. Het varieert van bedrijfsfilms die met veel nepbloed en overactingduidelijk moeten maken dat op de werkvloer een ongeluk in een klein hoekjezit, tot aan een tripje naar het carnaval in Rio met een jonge ArnoldSchwarzenegger die als een hork links en rechts in billen knijpt.

'Found Footage' klinkt misschien nog naar speurwerk en geheimearchieven; kunstenaar Gabriel Lester haalde zijn hele film All Wrong, netals Claude Closky, van internet. Zijn scenario vult hij volledig in metgedownloade filmfragmenten. Grof gepixeld en wel zijn ze direct gebruikt.Van elke handeling, elke beweging, elke scène blijken al meer versies tebestaan - waarom opnieuw filmen? Lester toont ook aan dat hergebruik vanfilmfragmenten een nadeel heeft: de kijker probeert de fragmenten teherkennen, en raakt de in voice-over gemompelde verhaallijn al snel kwijt.

De 'ge-googelde' experimenten van Closky en Lester verbleken echter bijhet zien van het werk van Matthias Mueller, aan wie Impakt een uitgebreidoverzicht wijdt. Als Mueller een zeemansballade op film wil maken, gebruikthij oude opnamen van mannen met hoekige kaken, schepen in de storm enstriemende regen (Sleepy Haven, 1993). Een jaar later maakt hij hetritmische, erotisch getinte experiment Sternenschau. Hij gebruikt dezelfdemannen, nu omringd door opnamen van sterren en ontploffend vuurwerk. In eenandere volgorde, omgeven door andere beelden, verandert de betekenis. Destukjes film zijn het kruidenrek van de kunstenaar; hij mengt naarbelieven.

Ook Mueller graast de immer groeiende beeldvoorraad af naar bruikbarefragmenten - en hij doet het uitzonderlijk goed. Vijftien jaar geleden brakhij in de kunstwereld door met Home Stories, een korte film die deconventies van klassieke Hollywoodfilms duidelijk maakte aan de hand vanfragmenten die hij vanaf de televisie filmde. Tippi Hedren, Lana Turner enGrace Kelly bleken op identieke wijze uit bed op te staan, een peignoirtjeaan te schieten, de deur eerst open dan verschrikt weer dicht te drukkenen er vervolgens met de rug tegen te leunen.

In zijn nieuwste film gebruikt Mueller zijn eigen restmateriaal. InAlbum (2004) zitten beelden die hij jarenlang zonder duidelijk doel heeftgeschoten. Die monteerde hij nu in een rustig tempo, als een 'sleepnet voorherinneringen'. In de tekstfragmenten voert hij een man op die woorden uitbuitenlandse tijdschriften knipt en bewaart, in de ijdele hoop dat ze ooitbetekenis krijgen.

Het is een mooie metafoor voor de huidige verzameldrift van beeld en hethergebruik ervan, waarin ook het hopeloze ervan doorklinkt: wie blijftrondwaden in het stuwmeer aan tweedehands beeld verdwaalt. En verlangt opeen gegeven moment naar iets nieuws. Of naar het beeld even op zwart.

Sacha Bronwasser