Spoilervrees, hoe ga je ermee om?

Het hoort niet. Het is flauw en onaardig. Maar enig gevoel voor humor valt hem niet de ontzeggen, die eigenaar van de auto waarop in koeienletters viel te lezen wat Han Solo overkomt in Star Wars: The Force Awakens. De Amerikaan voegde zijn jeep twee weken geleden in de forensenstroom in. Op Twitter werd een foto van de auto veelvuldig gedeeld, voorzien van commentaar van vloekende filmfans. Een subversieve daad van de bestuurder en niet zonder risico. Eerder werd in Montana een school tijdelijk gesloten nadat een jongen een Facebookvriend, die eveneens vrijelijk berichtte over Han Solo, met een pistool had bedreigd.

Dat het Disney-concern erin slaagde Solo's lot (zo goed als) geheim te houden is een mirakel. Opnamen werden afgeschermd, crewleden tekenden zwijgcontracten, acteurs kregen scripts toegezonden in zwarte letters op dieprood papier: niet te kopiëren. Star Wars-acteur Anthony Daniels (69) noemde de veiligheidsmaatregelen 'bespottelijk' en getuigend van een 'Kremlinmentaliteit'. Hij werd door Disney gesommeerd een vroeg verspreid Twitterbericht over Star Wars te verwijderen.

Ondanks die moeite deed een anonieme bron tien maanden voor de wereldpremière al exact uit de doeken wat Han Solo te wachten stond, op de website makingstarwars.net. Gelukkig voor Disney en legio filmfans werd dit niet breed opgepikt.

Het begrip spoiler - in relatie tot plotwendingen - dook 45 jaar geleden voor het eerst op. Gemunt door Douglas Kenney, hoofdredacteur van het humoristische tijdschrift National Lampoon, in het maartnummer van 1971. Kenney begon een 'servicerubriek' getiteld 'spoilers', waarin hij tientallen cruciale plotwendingen opsomde. Van films als Psycho ('Norman Bates doet alsof hij zijn eigen moeder is') en Citizen Kane ('de slee heet Rosebud'), maar ook boeken: One Flew Over The Cuckoo's Nest ('de indiaan ontsnapt' - net als in de film uit 1975).

Lezers vonden het grappig, het begrip burgerde in. En in 1984 volgde de introductie van die - inmiddels - standaardwaarschuwing. 'Spoiler alert', tikte een behoedzame blogger op usenet (een voorloper van internet), alvorens zijn bevindingen te delen over de dood van Spock in Star Trek II: The Wrath of Khan: 'Het zal mij niet verbazen als hij gewoon weer levend opduikt'. En ja hoor, in het volgende filmdeel, The Search for Spock (1984), werd Spock tot leven gewekt. Een procedé dat de tv-serie Game of Thrones momenteel keurig herhaalt met meisjesidool en bastaardridder Jon Snow; diens sterven in de seizoensfinale gold als het grote, potentieel te spoilen tv-moment van 2015.

Ook de Volkskrant waarschuwt tegenwoordig geregeld voor spoilers. En zo niet, dan klagen lezers. Zoals bij de commotie rondom een verkrachtingsscène in Game of Thrones, waarover de krant berichtte. Uit de brievenpagina van 29 mei 2015: 'Ik kijk normaliter meteen als er een nieuwe aflevering beschikbaar is. De afgelopen twee weken heb ik het helaas uitzonderlijk druk (...) Helaas! De enorme spoiler 'Ophef rond verkrachtingsscène' (met foto) op de voorpagina laat er geen twijfel over bestaan wat ik heb gemist .' De klacht raakt de kern: vrijwel álles kan als spoiler worden beschouwd, ook nieuws.

Wikipedia grossierde in spoiler-alerts, tot 2007. Toen besloot de website dat het te gek werd: zelfs lemma's over sprookjes (De drie biggetjes) en bijbelse verhalen kregen spoilerwaarschuwingen. Die vermeldingen zijn inmiddels verwijderd. Nu begrijpen mensen dat Wikipedia gewoon één grote spoiler is, net als een oude encyclopedie. Alles staat erin.

In een poging orde aan te brengen, stelden diverse media spoileretiquette op, met variërende tijdsaanduidingen aan de hand waarvan kijkers voortaan zouden bepalen of er al kon worden gesproken en geschreven over het geziene (na 24 uur? een week? een maand?), zonder dat dit door derden als kwalijk mocht worden beschouwd. Echt helpen deed het niet.

Verwarring

Afgelopen december nam de verwarring toe, toen Netflix een wereldhit scoorde met de documentaireserie Making a Murderer. Fictie spoilen was één ding, maar nu moest de werkelijkheid er ook aan geloven. Alhoewel de strafzaak tegen de eerst onschuldig veroordeelde, na achttien jaar vrijgekomen en vervolgens nógmaals veroordeelde Steven Avery wel enige nieuwswaarde bezat, werd de berichtgeving over de serie voorzien van spoilerwaarschuwingen. Vooraf níét op Wikipedia kijken, luidde het devies: dat vergalt het kijkplezier. Veel kijkers ontdekten pas na de laatste tiende aflevering dat de makers cruciale feiten uit het proces weglieten. Dit kán toch niet, twitterde menigeen die midden in de serie zat, vol verbazing over het dwaze Amerikaanse rechtssysteem. Het kon inderdaad niet. Of niet zo eenvoudig, in elk geval.

Het kijkt fijn, die met thrillerstructuur opgetuigde tv-journalistiek, maar wie tussentijds geen secundaire bronnen inziet, weet voortaan dat hij zichzelf (mogelijk) voor de gek houdt.

Filmstudio's doen continu onderzoek naar de hoeveelheid plotinformatie waardoor mensen besluiten een bioscoopfilm te gaan zien. Mark Woollen is 's werelds vermaardste trailermaker (onder meer Schindler's List, 12 Years a Slave, The Revenant). 'Het oudere publiek wilde meer plot', zei hij afgelopen zomer ineen interview met Entertainment Weekly. Het gesprek ging over een geteste en aangepaste trailer van een niet nader genoemde film.

In 2015 liet een drietal regisseurs - Antoine Fuqua, Colin Trevorrow en Alan Taylor - weten ongelukkig te zijn met de trailer van hun eigen film (Southpaw, Jurassic World, Terminator Genisys). Die verklapte te veel, maar de studio's hielden voet bij stuk. Vooral als er onzekerheid is over het terugverdienen van de investering en over de doelgroep, wordt er meer plotinformatie in de trailer getoond. Dat is ook te zien aan die van The Revenant, praktisch een samenvatting van de hele film: DiCaprio beerworstelt, wordt levend begraven, ziet z'n zoon sterven, neemt wraak. Verschillende filmliefhebbers klaagden erover op internet: zo veel wilden ze vooraf niet zien.

Ook wetenschappers doen onderzoek naar spoilers. In de jaren tachtig gold nog dat die het plezier bedierven, maar later kantelde dit idee: in 2011 concludeerden onderzoekers in het blad Psychological Science dat spoilers juist bevorderlijk werkten voor de beleving. Afgelopen december werd dit echter tegengesproken door twee Amerikaanse psychologen, van wie een is verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam: Benjamin Johnson. Uit hun studie blijkt dat we spoilers toch écht als minder leuk ervaren. Al werd ook duidelijk dat dit niet voor elk menstype even sterk opgaat. De groep met een 'hoge behoefte aan cognitie' (mensen die van zichzelf zeggen dat ze graag diep nadenken), stoort zich meer aan spoilers dan de groep met een lage behoefte: die vond wat extra uitleg vooraf wel fijn.

Tot nu toe werd vrijwel elk onderzoek gedaan aan de hand van literatuur, geen films of tv-series. Pas onlangs testten Johnson en zijn collega aan de hand van bewegend beeld: Game of Thrones. Als spoilervoorbeeld werd onder meer de dood van Jon Snow gebruikt. 'Wat we ontdekten, komt sterk overeen met ons eerdere onderzoek', zegt Johnson in een telefonische reactie. 'De testgroep ervoer spoilers als negatief.' De psycholoog kamt de resultaten uit, om in juni fijnere bevindingen te kunnen presenteren.

Harrison Ford, 73-jarige vertolker van de anarchistische ruimtesmokkelaar Han Solo, sprak zich onlangs uit over de spoilerkwestie. In een oproep voor de camera: 'Stop! Níét doen. Willen jullie dat alsjeblieft niet doen? Praat er later over. Alsjeblieft zeg.'

Altes Geld

Op het Rotterdams Filmfestival (IFFR) konden woensdag alle acht afleveringen worden bekeken van de kwaliteitssoap Altes Geld.

Een bezoeker met zes bananen wandelt de filmzaal van Cinerama binnen. 'Veel plezier', groet IFFR-directeur Bero Beyer, die bij de toegangsdeur staat. Zo dadelijk begint de Oostenrijkse kwaliteitssoap Altes Geld, in één ruk uit te kijken. 'Ik boekte de kaartjes gisternacht', zegt een bezoekster. 'Ik zag vanmorgen pas dat het zeven uur duurt. Mag ik tussendoor wel naar buiten?'

'Jazeker', bevestigt Beyer, die wordt geflankeerd door de regisseur David Schalke en hoofdrolspeler Udo Kier, die de vertoning zullen inleiden. Altes Geld, over een corrupte magnaat die een nieuwe lever krijgt, begeeft zich tussen het komische en het tragische. 'Typisch Weense humor', verklaart Kier (71). De flamboyante acteur, met helblauwe blik en enorme staat van dienst (200 filmrollen, waaronder Andy Warhols Frankenstein en My Own Private Idaho), speelde behalve in de meeste films van Lars von Trier, ook in diens bizarre ziekenhuisserie The Kingdom (1994) én hij was kort te zien in Rainer Werner Fassbinders klassieke tv-serie Berlin Alexanderplatz (1980).

Dat maakt hem geen binge watcher. 'Wie wil dit nou?' mompelt de acteur als hij het goed gevulde Rotterdamse zaaltje monstert. Toch zal vrijwel iedereen blijven zitten, tot de eindtune van de achtste aflevering.

'U ziet me niet acteren', zegt Kier vooraf, over zijn speelstijl. 'Dat zei Lars von Trier ook altijd tegen me: niet acteren, niks doen.' 35 jaar geleden was hij ook al te gast op het festival, herinnert de acteur zich. 'Ik kwam mee met Fassbinder. Tarkosvki was er en Maria Schneider. Het festival vond toen vooral plaats op een boot. En er waren nog niet van die hoge gebouwen. Nou veel plezier allemaal.'

_{Altes Geld (2015) is onderdeel van het Episodic/Epidemic, een nieuw programmaonderdeel op het IFFR waarin diverse tv-series zijn opgenomen. Het is samengesteld door Léo Soesanto, Franse programmeur en hoofdredacteur van het tv-serie tijdschrift Soap.}

_{Ontvang elke dag de Volkskrant Avond Nieuwsbrief in uw mailbox, met het nieuws van vandaag, tv-tips voor vanavond, en alvast zes artikelen uit de krant van morgen. Schrijf u hier in.}