Slijkeman besteedt relatief weinig aandacht aan 'krachtmens' Treub

Gewetensvol worden Treubs wapenfeiten vermeld, maar het grote historische verband blijft onderbelicht.

'In veel opzichten kan deze crisis een zegen voor Holland zijn', noteerde schrijver Frederik van Eeden in augustus 1914 in zijn dagboek. De crisis waarop hij doelde, was de zojuist uitgebroken oorlog, die later als Eerste Wereldoorlog zou worden te boek gesteld. Nederland was daarbij niet in militaire zin betrokken, maar werd wel getroffen door neveneffecten, zoals een onafzienbare vluchtelingenstroom uit België, een run op de banken, paniek op de effectenbeurzen en de massale aankoop van levensmiddelen - het begrip 'hamsteren' vond in deze tijd zijn origine. Het kabinet, onder aanvoering van de liberaal Cort van der Linden, maakte aan de gekte die Nederland had bevangen voortvarend een einde. Daarop hadden de waarderende woorden van Van Eeden betrekking. 'De kleingeestigheid verdwijnt, en men ziet de dingen op groter, natuurlijker wijze aan.'

Exponent van de bestuurlijke daadkracht waarover Nederlandse kabinetten slechts onder uitzonderlijke omstandigheden beschikken, was Wim Treub (1858-1931), minister van Landbouw, Nijverheid en Handel - en later ook van Financiën. Hij waande zich in de vroegste fase van de Eerste Wereldoorlog 'de directeur van een groot gekkenhuis'. En de bewoners van dat gekkenhuis stelden onder de omstandigheden van dat moment meer belang in leiderschap dan in constitutionele zuiverheid.

Treub maakte effectief gebruik van die uitzonderingstoestand. Al op 2 augustus had hij, ter beteugeling van 'prijsopdrijving', een levensmiddelenwet opgesteld waaraan koningin Wilhelmina haar zegen had gegeven voordat de Raad van State en de volksvertegenwoordiging dat hadden gedaan. Een uitvoerwet legde de export aan banden van goederen waaraan een tekort dreigde te ontstaan. De 'zilverbon' - papiergeld - was zijn adequate antwoord op het tekort aan muntgeld. Hij richtte de Centrale Arbeidsbeurs op, als ook een steuncomité voor behoeftige Nederlanders.

Van de kleurrijke en flamboyante Treub - steevast voorzien van een zwierige, naar hem vernoemde das - is een biografie verschenen die hem maar ten dele recht doet. De auteur, de historicus-jurist-theoloog Diederick Slijkerman, heeft gewetensvol Treubs wapenfeiten vermeld. Niet alleen in diens hoedanigheid van minister, maar ook als ideoloog van het liberalisme, als Kamerlid en gemeenteraadslid - en wegbereider van de grote sociaal-democratische wethouders. Treubs daadkracht stond vaak op gespannen voet met de bedachtzaamheid die de democratie verlangde. In oorlogstijd botste hij mentaal met de neutraliteitspolitiek van het kabinet. In vredestijd zinspeelde Treub - die volgens een journalist 'even plooibaar (was) als een lantaarnpaal' - op een staatsgreep, die het land zou kunnen verlossen van 'het eindeloos gepraat over allerlei futiliteiten'.

Aan het grote historische verband waarbinnen deze 'krachtmens' opereerde, besteedt Slijkerman relatief weinig aandacht. Ook met anekdotes en trivialia is hij niet erg scheutig. En dat is jammer, want Treubs temperament kwam ook tot uiting in een exotisch liefdesleven. Hij scheidde driemaal, was vader van ten minste één buitenechtelijk kind en had gelijktijdig meerdere liaisons - niet noodzakelijkerwijs met vrouwen van zijn leeftijd. Zo koesterde hij ook zijn vriendschap met 'een jong nichtje' dat hem onderrichtte 'in de levenswijsheid dat er nog meer en nog beters in de wereld bestaat dan cijfers, politiek en intriges'. Slijkerman is de voyeur niet ter wille geweest. En misschien had hij daarvoor ook wel goede redenen.