‘Sinds ik me kan herinneren, hoor ik flarden muziek in mijn hoofd’

‘Straks gaan deze mensen mijn muziek zingen. Dat vind ik intimiderend.’ Componist Jan-Peter de Graaff (29) loopt achter een stoet zangers naar de repetitieruimte. Zodra de repetitie begint, zijn de lichte zenuwen verdwenen. Hij complimenteert het koor (‘Indrukwekkend!’), maar spreekt ook zijn wensen gedecideerd uit. ‘Hier moeten de sopranen en alten veel overtuigender klinken.’ Koordirigent James Wood maakt het concreet: ‘Meer uitspugen.’

De Graaff is een van de meest gevraagde componisten van zijn generatie: hij heeft al een stuk of vijftig muziekstukken op zijn naam staan – solowerken voor diverse instrumenten, orkestwerken, vier (klein bezette) opera’s. Nu staat hij in het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum, waar wordt gewerkt aan zijn nieuwste stuk. Vrijdagavond gaat Event-Horizon in TivoliVredenburg in Utrecht in première.

‘Event-Horizon is een symfonisch gedicht voor koor en orkest, 25 minuten lang’, vertelt hij. ‘We hebben te maken met in totaal 180 musici. Het was een opdracht voor het 75ste jubileum van het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor. Voor dat feest wilde ik zo veel mogelijk mensen op het podium hebben, maar vanwege corona kon dat vorig jaar niet. Nu wel.’

Waar staat de titel voor?

‘Een ‘event horizon’ is de waarnemingshorizon van een zwart gat, het moment waarop een deeltje dat richting het gat reist wordt opgenomen in zijn massa. Dit stuk omschrijft die reis. Een paar jaar geleden werd voor het eerst een foto gemaakt van een zwart gat. Ik vond het ontzettend mooi hoe wetenschappers overal ter wereld op hetzelfde moment hun radiotelescopen afstelden om die foto te maken. Terwijl het ons nog steeds niet lukt om samen onze grote problemen op te lossen. Ik zocht er een intieme tekst erbij, het tegenovergestelde van een koude wetenschappelijke berekening, en kwam uit bij het gedicht ‘[i carry your heart with me(i carry it in]’ van E. E. Cummings.’

Hoe krijgen beginnende componisten het zo druk als u?

‘Allereerst door te zorgen dat hun stukken worden gespeeld en opgenomen, desnoods met een iPhone. Dan kan je jezelf presenteren. Bezoek concerten en repetities, en bouw een netwerk op. Veel componisten op het conservatorium zijn een beetje mensenschuw. Maar componeren vind ik een heel sociaal beroep. Het mooiste aan het vak is dat je met mensen werkt die datgene dat in je hoofd zat tot klinken brengen.’

Jan-Peter de Graaff werd geboren in Papendrecht en groeide op Terschelling op, waar zijn ouders een muziekschool runnen. Als 5-jarige kreeg hij zijn eerste muzieklessen. Rond zijn 8ste werd hij verliefd op de saxofoon. Op zijn 15de schreef hij zijn eerste stuk, voor de compositiewedstrijd van het Nederlands Blazers Ensemble – een wedstrijd die De Graaff drie jaar later zou winnen.

Een studie compositie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag was een logisch vervolg. ‘Sinds ik me kan herinneren, hoor ik flarden muziek in mijn hoofd. Het conservatorium was voor mij geweldig omdat ik eindelijk met lotgenoten in één gebouw zat. Allemaal mensen met gekke tics die het leuk vonden om over muziek te praten.’

Wat voor gekke tics heeft u dan?

‘Ik raak snel overprikkeld. Drukke winkelstraten moet je heel erg ver van mij vandaan houden.’

Wat gebeurt er dan met u?

‘Dan kan ik het overzicht verliezen. Ik heb mezelf getraind om het overzicht te allen tijde te behouden. Daar heb ik veel moeite voor moeten doen.’

Hoe maakt u van flarden muziek een compositie?

‘De flarden blijven zich in mijn hoofd herhalen. Ik hoor ze gespeeld door een orkest of een strijkkwartet, maar de vorm is er niet meteen. Dat stuur ik door met associaties te werken, bijvoorbeeld met een beeld of een verhaal. Dan gaat het motortje lopen en maak ik schetsen op papier. Vervolgens ga ik achter de piano wat lijnen en akkoorden bedenken. Als ik al mijn ideeën achter elkaar heb, werk ik alles uit op de computer.’

Waar haalt u uw inspiratie vandaan?

‘Ik probeer me nu verder in bepaalde dichters te verdiepen. W.H. Auden, Rilke en Baudelaire vind ik fantastisch. Vroeger vond ik het vervelend als ik opnieuw een zin moest lezen om te begrijpen wat er staat. Het plezier in het lezen heb ik pas laat ontdekt.

‘Ik ben ook een fervent treinliefhebber. Vóór de pandemie heb ik veel in de trein gecomponeerd. Gewoon een rondje door Nederland, opschrijfboekje mee. De trein zit ook in mijn muziek. Een van de meest poëtische dingen vind ik meerdere treinen die tegelijk vertrekken uit een knooppunt als Utrecht Centraal. Er ontstaat een soort slagwerkspektakel, contrapunt in feite.’

Raakt u dan niet overprikkeld op zo’n druk station?

‘Nee, want dan heb ik overzicht. Het is allemaal redelijk voorspelbaar. Tegelijkertijd is het een wereld van onvoorspelbare klanken.’