Samen één kanjer zijn

Het is zo'n schijnbaar onmogelijke combinatie waarop de kunst - je ziet het in films, je ziet het in boeken - dol is, en waarin beide vrienden elkaar aanvullen en van elkaar leren (de domme bijvoorbeeld komt er altijd achter dat hij heus wel kan leren).

Met dat oude gegeven maakte Rodham Philbrick een origineel, vaak grappig, soms ontroerend verhaal. Philbrick laat zijn Max in aangenaam vlotte stijl vertellen, met het popi-toontje van een hedendaagse puber, maar niet zo dat het storend wordt.

Samen kunnen Max en Kevin de wereld aan, zelfs de gemene leider van een plaatselijke gang, of Max' misdadige vader. Ze ondernemen zoektochten, ze vissen een schat uit een rioolput, Kevin leert Max hoe je een boek moet lezen (want 'boeken zijn als een waarheidsserum - als je niet leest, kun je er niet achterkomen wat waar is'), ze houden elkaar bezig, kortom 'het werd een toffe zomer'.

Het verhaal wordt pas ongeloofwaardig wanneer Max' vader, een veroordeelde moordenaar, plotseling uit de gevangenis wordt ontslagen en zijn zoon ontvoert. Kevin, de dwerg, zorgt - via een aantal al te toevallige gebeurtenissen en ontmoetingen - dat het kwaad wordt bestraft.

In dat deel, over de vader die zijn zoon ontvoert, hem vastbindt en verborgen houdt, lukt het Philbrick simpelweg niet de spanning zo groot te maken dat je mee blijft leven met Max, die merkwaardig onberoerd blijft onder de gebeurtenissen.

Maar waar Philbrick faalt in het oproepen van spanning, beschrijft hij wel weer mooi, invoelbaar en met alleen de noodzakelijkste woorden hoe het Max vergaat wanneer Kevin sterft, omdat, eenvoudig gezegd, zijn hart te groot werd voor zijn lichaam.

Esmé Lammers' film Leve de koningin, met Monique van de Ven in de hoofdrol als de witte dame van het schaakspel, werd een paar jaar geleden zeer lovend ontvangen. De film kreeg een Cinekid Award in 1995 en het Gouden Kalf voor de beste film in 1996. Lammers, regisseur en scenarioschrijfster, heeft haar script inmiddels bewerkt tot een boek met dezelfde titel, en, tja, het is niet anders: de film is beter.

In Leve de koningin komt ook zo'n ongelijk vriendenpaar voor: een meisje, Sara, dat gepest wordt omdat ze in de klas zo sloom en dom is, en een ziekelijk, slim jongetje dat nieuw op school komt en Sara laat kennismaken met het schaakspel. De stukken van Sara's schaakspel komen tot leven en samen met de witte koningin van wie sprake is in de titel, vogelt ze zelf de regels uit.

Lammers (39) is de kleindochter van schaakgrootmeester Max Euwe, die samen met Alb. Loon voor kinderen Oom Jan leert zijn neefje schaken schreef, een boek waaruit kinderen schaken kunnen leren. Ook uit Leve de koningin (het boek én de film) kunnen kinderen schaken leren, of in ieder geval de elementaire regels: hoe een toren mag bewegen, wat een koning kan doen, en hoe een paard springt.

Het boek biedt, meer dan de film, ruimte en mogelijkheid om een echt spel uit te werken. De partij die Sara tegen haar nare meester speelt, staat achter in het boek nog eens in zijn geheel afgedrukt (het is er één uit het oom Jan-boek). Achterin worden ook de spelregels kort herhaald en wordt uitgelegd hoe je een partij noteert. In de tekst staan een flink aantal schaakdiagrammen, maar om goed te begrijpen wat er gebeurt, doet een beginnende schaker er goed aan wat hij leest op zijn eigen bord na te spelen.

Als kennismaking met het schaakspel is Leve de koningin (het boek) geslaagd - de uitleg wordt mooi geïntegreerd in het verhaal - maar dat gold ook al voor de film, die een groot enthousiasme voor het spel wist op te roepen.

Wat zich wreekt in het boek zijn met name de zwakke plekken in de plot, die in de film minder opvielen, zonder twijfel doordat Lammers bedrevener is in film- dan in schrijftaal (haar tekst is nergens incorrect, maar ook nergens bijzonder). Dat Sara zelf ontdekt wie haar vader is (een beroemd schaker), al heeft haar moeder nooit over hem willen spreken, en dat Sara haar vader en moeder weer bij elkaar weet te brengen, was in de film ook niet direct geloofwaardig, maar het hoorde bij de feel-good factor, je stapte er als kijker overheen. In het boek legt Lammers expliciet uit wat Sara's moeder en vader hebben gedacht en gedaan, wat er tussen hen is misgelopen, en dat blijkt dé manier om te bewerkstelligen dat lezers zich afvragen of het allemaal wel klopt.

De film is, al met al, subtieler dan het boek. Er is een video van verkrijgbaar.

Hanneke de Klerck

Rodman Philbrick: Freak de Kanjer.

Vertaald uit het Engels door Annelies Jorna.

Querido; 147 pagina's; ¿ 29,90.

ISBN 90 214 7828 5.

Esmé Lammers: Lang leve de koningin.

Illustraties Annemarie van Haeringen.

Vanaf 10 jaar.

Leopold; 180 pagina's; ¿ 32,50.

ISBN 90 258 3988 6.