Rusland maakt teruggave kunst bijna onmogelijk

Van onze correspondent

Bert Lanting

MOSKOU

De wet verklaart alle kunstschatten die door het Rode Leger aan het eind van de oorlog uit Duitsland werden meegenomen tot Russisch bezit. Daarbij wordt geen uitzondering gemaakt voor kunstwerken die oorspronkelijk uit andere landen afkomstig zijn, zoals de Koenigscollectie. Een slecht teken voor Nederland is verder dat honderdveertig senatoren voor stemden, terwijl slechts één zich van stemming onthield.

Begin vorige maand had de Doema, de Russische Tweede Kamer, het wetsontwerp al goedgekeurd. Aan de vooravond van de stemming in de Federatieraad had de Russische regering gewaarschuwd dat de wet in strijd is met verscheidene internationale verdragen die de Sovjet-Unie (lees: Rusland) heeft ondertekend.

Onderminister van Cultuur Michail Sjvydkoi waarschuwde dat de wet de besprekingen met andere landen over teruggave van Russische kunstwerken zal bemoeilijken. Hij voorspelde dat president Jeltsin het wetsontwerp zal terugsturen naar het parlement.

Het probleem is echter dat de tegenstanders van teruggave van de kunstschatten zowel in de Doema als de Federatieraad over voldoende steun beschikken om aan de tweederde meerderheid te komen die nodig is om Jeltsins veto ongedaan te maken.

Veel Russen zien de 'verplaatste' kunstschatten als een schadeloosstelling voor de talloze Russische kunstwerken die tijdens de oorlog door het Duitse leger zijn geroofd of vernietigd.

De kostbare tekeningencollectie van de Nederlandse bankier Franz Koenigs werd tijdens de oorlog door de Duitse bezetters opgekocht. Later werd een deel van de collectie door het Rode Leger uit Berlijn meegenomen naar Moskou, waar de tekeningen jarenlang verborgen lagen in de kelders van het Poesjkin-museum. Volgens Nederland gaat het om een Nederlandse collectie, omdat de geallieerden - inclusief de Sovjet-Unie - na de oorlog alle transacties met de Duitse bezetter ongeldig hebben verklaard.

Premier Kok sprak eind vorig jaar nog de verwachting uit dat de kwestie eindelijk opgelost zou worden, nadat zijn Russische collega Tsjernomyrdin hem had gezegd dat de collectie naar zijn mening aan Nederland toebehoort. Kok en Tsjernomyrdin spraken toen af dat Nederland en Rusland weer onderhandelingen over de teruggave zouden beginnen.

Daarbij bleef het echter, zoals minister Van Mierlo van Buitenlandse Zaken begin deze week erkende. In een gesprek met zijn collega Primakov drong Van Mierlo er nog eens bij de Russen op aan een onderscheid te maken tussen de Duitse kunstschatten en die van Nederland, waarmee de Sovjet-Unie uiteindelijk geallieerd was tijdens de oorlog.

Volgens Van Mierlo is nu met de Russische regering afgesproken dat de besprekingen binnenkort daadwerkelijk zullen beginnen. De kans dat die een gunstig resultaat zullen opleveren voor Nederland is echter zeer klein na de stemming in de Federatieraad.

Het staat wel vast dat Duitsland zware diplomatieke druk op het Kremlin zal uitoefenen om de wet te torpederen. Bonn eist van Rusland zo'n tweehonderdduizend kunstwerken terug, waaronder de befaamde 'schat van Priamus', die de Duitse archeoloog Schliemann bij Troje opgroef.

Maar Jeltsin staat ook onder zware binnenlandse druk. De tegenstanders van teruggave hebben zelfs gedreigd een referendum over de kwestie te organiseren als de president blijft dwarsliggen.