InterviewRoos de Vries
Roos de Vries: ‘Het probleem is dat er zo veel normen en waarden hangen aan de concepten ‘man’ en ‘vrouw’’
Roos is non-binair en leidt ons door de nieuwe gendertentoonstelling in het Tropenmuseum: de wereld van die en they
Het staat in koeieletters op het T-shirt van Roos de Vries (24): ‘Non binary’, non-binair. Roos mag dan geboren en opgevoed zijn als meisje, die voelt zich vrouw noch man. En wenst daarom niet met ‘hij’ of ‘zij', maar met ‘die’ aangesproken te worden. ‘Al vrij jong wist ik dat ik geen meisje was. Dus dan moest ik wel een jongen zijn, toch? Maar zo voelde ik me ook niet. Het heeft tot mijn 22ste geduurd voordat ik het woord vond dat bij mijn identiteit paste.’
‘In het Engels is ‘they’ gangbaar als aanspreekvorm voor non-binaire mensen. In Nederland hebben we sinds een paar jaar ‘hen’. Zelf vind ik ‘die’ het prettigst. Ik zeg altijd tegen mensen die het moeilijk vinden: je kunt ook gewoon vaak mijn naam gebruiken.’
Sinds vrijdag is in het Tropenmuseum de tentoonstelling What a Genderful World te zien. Die toont hoe de ideeën over mannelijkheid, vrouwelijkheid en alles daartussenin door de tijd en over de wereld verschillen. Roos, in de queergemeenschap bekend als activist en dragking Thorn Vineyard, is een van de gezichten van de expositie. Aan de hand van vijf onderdelen vertelt Roos over het belang van een ruimere blik op gender.
De gendersticker
‘Aan het begin kun je als bezoeker een sticker pakken. Die gaat over de drie onderdelen waaruit het begrip gender bestaat: sekse, genderidentiteit en genderexpressie. Bij drie vragen stans je steeds een antwoord uit met een ponstang. Hoe ben je geboren? Bij mij heeft de dokter vastgesteld dat ik een meisje ben. Hoe voel je je? Voor mij is dat non-binair, noch man noch vrouw. Hoe druk je je uit? De sticker vraagt specifiek hoe je je meestal kleedt. Mensen vinden dat ik me overwegend mannelijk kleed, maar dat vind ik niet per se, want wat is nou precies ‘mannelijk’? Mijn gaatje stans ik daarom tussen ‘gendervrij’ en ‘mannelijk’.’
De politierok
‘Ik ben geboren in een meisjeslichaam en opgegroeid in de Biblebelt. Dat was beklemmend. Mijn omgeving wilde me in jurkjes en rokjes hijsen, ik moest dat steeds weigeren. Als ik in een broek en een T-shirt liep, kreeg ik te horen dat dat niet hoorde. Zijn een spijkerbroek en shirt dan per se mannelijke kleding? En rokken per se vrouwelijk? Op de Fiji-eilanden is een rok deel van het politie-uniform. De agenten zijn daar meestal man en staan voor handhaving en macht. Dat zouden we hier in de westerse wereld nooit kunnen rijmen: een gerokte man in een hoge positie. Dit kledingstuk laat zien dat het per cultuur verschilt wat mannelijk en vrouwelijk inhoudt. Het probleem is dat er zo veel normen en waarden hangen aan die concepten.’
De wc-deuren
‘Als trans non-binair persoon kan naar de wc gaan angst en een gevoel van onveiligheid oproepen. Op de mannen-wc ervaar ik meestal geen problemen; hoe ik eruitzie, komt overeen met wat de maatschappij mannelijk vindt. Maar ik word wel ongesteld, dan heb ik de faciliteiten van de vrouwen-wc nodig. Daar word ik er vaak uitgegooid. Mensen gaan zelfs schreeuwen, ze grijpen me in mijn kraag of halen de manager erbij. Deze wc-deuren laten zien hoe het ook kan. Met teksten als ‘all gender toilet’ of gewoon een icoon van een wc-rol. Niet alle wc’s hoeven anders, zorg gewoon dat er ook een gendervrije plek is. Iedereen verdient het veilig naar het toilet te kunnen. Ik zeg liever gendervrij of -divers; genderneutraal klinkt zo saai, alsof iedereen het uiten van gender maar achterwege moet laten.’
Het taalbord
‘Het Turks kent geen mannelijke en vrouwelijke voornaamwoorden, terwijl andere talen, zoals Duits, enorm gegenderd zijn. Nu het genderdebat op gang is, en er meer zichtbaarheid is voor queer mensen, moeten we de taal ook aanpassen. Mensen zijn soms heel bang om fouten te maken. Dan reken ik af in de supermarkt en vraagt de persoon achter de kassa: ‘Wilt u de bon, meneer?’ Als ze vervolgens mijn stem horen, schrikken ze en volgt gestamel en geëxcuseer. Taal is zo’n systeem, logisch dat je moet wennen. Het is beleefd me te vragen hoe ik genoemd wil worden. Doe je dat een keer fout, zeg dan sorry en door. Of bedank de persoon in kwestie voor het aangeven hoe hij/zij/die genoemd wil worden. Hoe ongemakkelijker het wordt, hoe aanweziger de kans dat iemand zich de volgende keer niet durft uit te spreken.’
De borstenballenbak
‘Dit kunstwerk gaat over objectificatie en seksualisering van borsten. Voor mij draait het vooral om hoe anderen en ikzelf naar mijn lichaam kijken. Ik heb er lang mee geworsteld: als ik geen vrouw ben, kan ik dan wel borsten hebben? Soms heb ik er nog steeds last van dat mijn lichaam niet past bij hoe ik me voel. Nu accepteer ik mezelf meer. Wie zegt dat ik niet ook mannelijk kan zijn met borsten? Misschien laat ik ooit wat veranderen, maar voor nu is het goed. Weet je, gender is een woord dat bij veel mensen ergernis opwekt. Terwijl: als we ermee spelen, kan het juist heel leuk zijn. Hopelijk zorgt deze tentoonstelling ervoor dat mensen er vrijer mee omgaan en wat meer verwachtingen en hokjes loslaten. Die hokjes belemmeren iedereen, ook mensen die zich wel identificeren met het geslacht dat ze is toegewezen.’
What a Genderful World, t/m 23 augustus 2020 in het Tropenmuseum, Amsterdam.
Gendertermen
Sekse: de categorisering als (meestal) man of vrouw die we op basis van biologische kenmerken (chromosomen en innerlijke en uiterlijke geslachtskenmerken) maken. Interseksemensen hebben zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken. Zij kunnen nu in Nederland kiezen voor een ‘x’ in het paspoort.
Gender: het sociaal-culturele construct rondom sekse, bijvoorbeeld dat vrouwen zorgzaam zijn en mannen stoer.
Cisgender: als het biologische geslacht overeenkomt met het gender waarmee iemand zich identificeert.
Transgender: als iemand zich niet identificeert met haar/zijn/hun sekse.
Queer: parapluterm voor iedereen die zich afzet tegen hokjesdenken.
Gendervrij, -divers of -neutraal: product of plek die bestemd is voor alle genders.
Gezichten van What a Genderful World
‘Wij zijn een museum voor mensen, daarom kiezen we bij elke tentoonstelling een gezicht’, zegt conservator Wonu Veys, die meewerkte aan What a Genderful World. Voor de gendertentoonstelling werden dat vijf mensen die actief zijn in de queergemeenschap. Naast Roos (tweede van links) is dat presentator Mandy Woelkens (in het midden). De andere drie gezichten zijn vanaf links: model en muzikant Ian Sepheer, Barend Ballering – ook wel dragqueen Beeby Jane – en transactivist Ana Paula Lima.
