Röntgenfoto's doen restaurator stralen

Van onze verslaggeefster

Truus Ruiter

AMSTERDAM

Afgelopen dinsdagavond stonden twee blauwe busjes van de Röntgen Technische Dienst (RTD) bij de dienstingang van het Rijksmuseum in Amsterdam. Niet om het personeel door te lichten, maar om foto's te maken van een bronzen beeld van de Nederlandse beeldhouwer Adriaen de Vries (ca 1555-1626). De grote Adriaen de Vries. Groot, maar onbekend.

Sinds enige tijd is het Rijksmuseum bezig met de voorbereiding van een tentoonstelling die de beeldhouwer uit de vergetelheid moet halen. De expositie, die voor eind 1998 op de agenda staat, wil ook inzicht verschaffen in de manier waarop de vroeg zeventiende-eeuwse beeldhouwer heeft gewerkt. Röntgenfoto's kunnen daarbij belangrijke inside informatie geven.

De spanning is van het gezicht van restaurator Van Langh af te lezen, als de mannen van de RTD de eerste twee, snel ontwikkelde, foto's afgeven. 'Geweldig.' Hij straalt. De foto's tonen het bovenste gedeelte van het beeld: een hand en de hoorn. Er zijn duidelijk twee lassen te zien. De hand blijkt heel vakkundig door middel van een soort manchet aan de pols gezet.

De las in de hoorn is gerepareerd met schroeven, waarvan de schroefdraad zo regelmatig is, dat ze waarschijnlijk machinaal gemaakt zijn - wat betekent dat het beeld hooguit honderd jaar geleden uit elkaar is gehaald. Op basis van de eerste bevindingen, durft Scholten iets te zeggen over de opbouw van het beeld. 'Het blijkt nu dat het beeld veel complexer is dan altijd is verondersteld. Men heeft zelfs gesuggereerd dat het beeld in een keer is gegoten. Dat De Vries daarom een draai in het beeld geeft, om het brons beter te laten wegvloeien. Dat klopt dus helemaal niet.'

Scholten is een bewonderaar van Adriaen de Vries, die geen maniërist is zoals zijn tijdgenoten, maar eerder een vroege barokkunstenaar. 'Hij heeft een pasteuze techniek, die ook weleens als onbeholpen is afgedaan, maar die in feite virtuoos is. De Vries stond boven het materiaal, hij was een vernieuwer. Zijn beelden doen zelfs aan Rodin denken. En dat rond 1600'

Over De Vries is weinig bekend. Hij werd in 1555 of 1556 geboren in Den Haag, genoot zijn opleiding onder meer in Florence en belandde in de kringen van hofkunstenaars. Hij werkte voor de De Medici, in Milaan, Turijn en Augsburg. In 1602 kwam hij in dienst van keizer Rudolf II in Praag, waar hij een gietatelier oprichtte, dat de beeldhouwkunst daar een belangrijke impuls gaf. Hij liet een vijftigtal beelden na, die, op een enkele na, uniek zijn. De Vries maakte geen kopieën, waardoor zijn werk niet wijd verspreid is.

In de periode 1615 tot 1618 ontwierp hij een imposante fontein voor de keizer, die vervolgens door de Denen werd geroofd en geplaatst voor het Frederiksborg in Kopenhagen. Het mannelijk naakt dat het Rijksmuseum langdurig in bruikleen heeft - het enige beeld van De Vries in Nederland is slechts te leen - maakt deel uit van die fontein, die later door de Zweden is buitgemaakt. In de jaren zeventig kon het Rijksmuseum het beeld ruilen voor een schilderij.

Het Rijksmuseum laat vaker röntgenfoto's van kunstwerken maken - het gebeurt ook internationaal sinds een jaar of dertig geregeld - maar niet eerder betrof het een beeld van dit formaat. De RTD, die zich meestal bezighoudt met riolen en scheepswanden, moest er voor naar Amsterdam komen. 'Een vriendendienstje', zegt Scholten. Het kost het Rijks slechts een paar duizend gulden.

De foto's van de schouderpartij benemen zowel Scholten als Van Langh de adem: armen, hoofd en lijf blijken uit één stuk te zijn. 'Dit is de loterij winnen', lacht Van Langh. 'Ongelooflijk, wat een klasse.' De aanhechting van de rechterarm vertoont een scheurtje, maar geen las.

Te zien is nu ook waarom, mogelijk, het beeld ooit is opengehaald. De buis die water door het lijf man moet voeren, is deels vernieuwd - er is een tweede overheen geschoven.

Scholten moet een eerdere uitspraak terugnemen. 'Het lijkt er op dat het beeld toch grotendeels in een keer is gegoten. Heel verrassend.'