Ronald Giphart schreef een liefdevol, zij het afstandelijk eerbetoon aan zijn bijzondere moeder ★★★☆☆

Ooit komt, als het meezit, voor een kind van wie de vader of moeder dood is, het moment dat het die ouder overleeft. Dat moet een vreemde gewaarwording zijn. Ronald Giphart (1965) zal dat over ruim een jaar meemaken. Dan is hij, de zoon die op zijn 29ste zijn moeder verloor, net zo oud als zij was toen ze stierf.

Wijnie Jabaaij (1939-1995) was een bekende figuur. Een opvallende PvdA-politica, Tweede Kamerlid en Rooie Vrouw. Ze was rebels, voor niemand bang en had het hart op de tong. Ze zette zich in voor al wie achtergesteld was, vooral voor jonge moeders, ze streed voor kinderopvang en speelplaatsen. Creatief en grappig was ze ook, ze kon goed schrijven en trok met een etalagepop, Marie Modaal, door het land om de plattelandsvrouwen bewust te maken.

Ze was een echt kind van de jaren zestig en zeventig, maar een stereotiepe feminist of socialist was ze niet. Ze was charmant en ijdel en flirtte graag. Ze droeg principieel geen tuinbroeken en ging hypervrouwelijk gekleed en opgemaakt de deur uit. Ze was dol op eten in goede restaurants. Hoewel ze als onderwijzeres een eigen inkomen verdiende, liet ze zich toch door een man, Rob Giphart, tot huisvrouw kussen, ook al was hij een vriendelijke, progressieve spijkerbroekdrager. Na haar scheiding had ze vele affaires. Ze maakte snel carrière in de partij, maar beschouwde zichzelf vóór alles als een moeder.

Weinig levens zijn zo goed gedocumenteerd als dat van Wijnie Jabaaij. Ronald Giphart schreef in 2000 al over zijn moeder, gefictionaliseerd, in de roman Ik omhels je met duizend armen. Dat boek gaat vooral over de ziekte – een agressieve vorm van MS – en de zelfgekozen dood van een moeder, en nog meer over wat haar dood voor de uitbundig levende zoon betekent. Het boek werd in 2006 verfilmd. Onlangs keek Giphart in Op1 ontroerd naar de scène waarin de dood van zijn moeder in het bijzijn van hem en zijn zusje werd nagespeeld – wonderlijk droste-effect. Zijn zus Karin Giphart schreef een ‘familiesprookje’ over hun moeder, Wijnie.

Eerbetoon

En nu is er Wie waarlijk leeft, een compacte, zeer leesbare biografie. Giphart heeft zich verdiept in dozen vol documentatie over zijn moeder en voerde gesprekken met zijn zus en anderen over haar. Het boek is in de eerste plaats een eerbetoon aan Wijnie Jabaaij, meer dan een portret van zijn moeder.

Als monument voor een bijzondere vrouw is dit boekje van nog geen 100 pagina’s geslaagd. Giphart schrijft vol respect over zijn moeder. Hij schetst een mooi tijdsbeeld, ook van de PvdA in die tijd – nogal een machobolwerk – en verdiept zich in haar idealen en drijfveren. Hij bewondert haar eigengereidheid, haar onverschrokkenheid, haar ongekunsteldheid, haar humor en de onverwoestbare liefde voor haar kinderen. Hij bewondert de moed waarmee zij, toen de ziekte haar spraak had aangetast, besloot te sterven.

Het boek gaat meer over de moeder dan over de zoon, en ook daarmee doet Giphart haar recht. Ook als het over hem gaat is zíj de heldin. Zo kocht de trotse Wijnie bij Gipharts romandebuut dozen vol exemplaren, die ze gul en ongevraagd uitdeelde. Dat hielp in de verkoopcijfers. Zelfs als hij zich als jongen voor haar schaamt, glorieert zij, zoals die keer dat ze bij een schooluitvoering op het gymnasium losbarstte in de Internationale.

Wie waarlijk leeft is een sympathiek portret. Toch is het boekje, ondanks de liefdevolle toon, op een vreemde manier onpersoonlijk. Op cruciale momenten houdt Giphart zijn mond. Hoe was het eigenlijk voor een kind om een moeder te hebben die vaak van huis was voor de goede zaak? Wat betekende het voor hem toen zijn ouders gingen scheiden, en hij bij zijn vader en zijn zus bij haar moeder ging wonen? Hoe was zijn band met haar in die periode? Hij schrijft dat hij zijn moeder wel eens heeft ‘vervloekt’, maar laat die rimpelingen verder niet zien. Komt het door de beperkte ruimte van dit boekje, of had Giphart geen zin om dieper te snijden? Het had dit portret nog overtuigender gemaakt.