Romantiek, zon en soapies: juist de ingrediënten waar recensenten op neerkeken maakten van Costa! zo’n succes

De film Costa! kreeg in 2001 dodelijke recensies, maar trok volle zalen. De regisseur, de producent en een oud-recensent blikken terug op de wonderlijke totstandkoming van de eerste grote Nederlandse romantische komedie.

De eerste recensie van Costa! staat in Het Parool. ‘Onnozel’, leest de 33-jarige regisseur Johan Nijenhuis op woensdagmiddag 28 februari 2001 over zijn debuutfilm. ‘Te weinig sfeer’, ‘eendimensionaal’.

Oei. Eerst incasseren. Dan hoofdrolspeler Daan Schuurmans bellen. ‘We moeten misschien onze veiligheidsgordels omdoen’, zegt Nijenhuis. ‘It’s going to be a rough ride.’

Dat werd het. Donderdagochtend, recensie-ochtend. Voor de winkel bladert Nijenhuis gespannen door naar de filmpagina’s. Het Parool bleek met twee sterren nog vriendelijk.

’Oppervlakkig spektakel over het geile gedoe tussen macho proppers en hitsige toeristen’ (Trouw).

‘Tuttige soapkost’ (Algemeen Dagblad).

‘Drijfzand aan de Spaanse kust’ (De Telegraaf).

‘Een voordeelpak gekleurde watten’ (Dagblad van het Noorden).

‘Ik weet niet of ik nog een volgende film kan maken’, denkt Nijenhuis.

Twintig jaar later is Nijenhuis een van de succesvolste regisseurs van Nederland, goed voor zeven platina films (meer dan 400 duizend bezoekers) en acht gouden films (meer dan 100 duizend bezoekers). En dat komt juist door Costa!. Hij bleek een hitformule in handen te hebben: ondanks de vernietigende recensies keken zo’n 700 duizend Nederlanders in 2001 naar de opbloeiende romance tussen ‘propper’ Rens (Daan Schuurmans), die meisjes een discotheek in Salou moet binnenlokken, en de naïeve Janet (Georgina Verbaan), die met haar zussen op vakantie is.

Romantiek, een zonnig decor, van televisie bekende acteurs: precies waar de recensenten lacherig en neerbuigend over deden bleken de succesingrediënten. Costa! was misschien niet Grootse Cinema, maar wel de eerste grote Nederlandse romantische komedie. De film wist een geheel nieuwe doelgroep aan te boren.

Aan de hand van de weinig flatterende recensies kijken regisseur Johan Nijenhuis, producent San Fu Maltha en Ab Zagt, gepensioneerd filmrecensent van het Algemeen Dagblad terug op de totstandkoming van de film.

‘Oppervlakkig spektakel over het geile gedoe tussen macho proppers en hitsige toeristen’ (Trouw)

‘Wat ik miste in de bioscoop’, zegt Nijenhuis, ‘waren feelgoodfilms. Het leek in de jaren tachtig en negentig wel verboden om een Nederlandse film te maken met een happy end.’

Na zijn studie aan de filmacademie was Nijenhuis aan de slag gegaan als regisseur bij onder meer Goede tijden slechte tijden, Westenwind en Rozengeur en wodka lime. Soaps. ‘Een bevrijding. Je hoeft alleen maar bezig te zijn met het verhaal, de acteurs en de beeldtaal. Niet nadenken over waar de cateringtruck moet staan.’

Maar toch: een grote bioscoopfilm bleef een droom. En toen hij van een vriend hoorde over diens bijbaantje als ‘propper’ in Salou, raakte hij geïntrigeerd.

Johan Nijenhuis: ‘Ik heb een week tussen de proppers geleefd. Met ze op de boulevard gestaan, in de discotheek. Op weg naar huis had ik het verhaal wel in de steigers. Ik vertelde regisseur Paul Ruven erover op een loze zaterdagmiddag en die zei: dat klinkt als iets voor San Fu Maltha. Zal ik hem nú bellen? Ter plekke heb ik het project telefonisch gepitcht.’

San Fu Maltha: ‘Paul wist dat ik al jaren een Nederlandse romantische komedie wilde maken. Als distributeur zag ik dat dat genre het in de bioscoop goed deed, maar geen Nederlandse producent maakte ze. Toen ik Johan ontmoette, zag ik iemand met een enorme ambitie. Hij wist precies hoe de Amerikaanse filmwetten werkten en kon die naar zijn hand zetten. Dat overtuigde me.’

JN: ‘Ik bracht hem in contact met Joop van den Ende, met wie ik al vergeefs had geprobeerd een Costa-televisieserie van de grond te krijgen. Binnen een uur hadden we een ‘servetjesbegroting’. Dat zij het aandurfden, is de reden dat Costa! er is.’

‘Tuttige soapkost’ (Algemeen Dagblad)

Ab Zagt: ‘Eerlijk? Natuurlijk was ik hartstikke vooringenomen. Soapies kunnen niet acteren, dacht ik, zonder dat ik ooit iets van Goede tijden slechte tijden had gezien. Niet dat de film me overtuigde – alleen Georgina vond ik wel een leuke spring-in-’t-veld – maar achteraf zat er potentieel talent in dat ik niet meteen heb opgemerkt.’

JN: ‘Hadewych Minis deed een fantastische auditie. Maar ik dacht: dat is geen 19-jarig naïef Salou-meisje. Het moet een tandje volkser. Zullen we Georgina en Katja eens proberen? Ik had die al eens gecast voor GTST. San Fu twijfelde. Waarom zouden mensen betalen voor wat ze elke avond gratis op tv kunnen zien? Neem ook Victor Löw, Nadja Hüpscher, acteurs die zich al wel hebben bewezen. Zo werd de cast een leuke mix. Anniek Pheifer maakte haar debuut, Michiel Huisman had zijn eerste echte rol.’

‘Drijfzand aan de Spaanse kust’ (De Telegraaf)

JN: ‘Wat ik als televisieregisseur had onderschat, was het formaat van de set, in combinatie met voortdurende zeewind. De acteurs konden elkaar niet verstaan. Als er een paar stonden te praten op het strand en een ander moest precies op een bepaald punt in het gesprek aan komen lopen, moest die dus een cue krijgen. Maar daar hadden we niet genoeg mensen voor. En na drie weken waren de portofoons kapot.’

SFM: ‘Ze hadden pech met het weer. En Johan wist dat iedere keer weer fabuleus in de krant te krijgen.’

JN: ‘Georgina kreeg een oogontsteking op dag twee. Dat kwam eigenlijk goed uit, kon ik rustig analyseren wat er allemaal misging.

‘Ik draaide alles met een groothoeklens, zodat je de omgeving goed kon zien. Dat bleek tegelijk een probleem. Stonden we ergens te draaien, doemden er achter in mijn beeld van die bloemkooltjes op. Bejaarden. Moest zo’n twintiger uit onze crew – zonder oranje hesje, want die hadden we niet – hen ervan overtuigen weg te gaan. Kansloos. Ik had aan het eind van de dag ongeveer de helft van wat ik had willen draaien.’

SFM: ‘Over problemen hoorde ik alleen achteraf. Ik was blij dat Jos van der Linden, een ervaren kracht, erbij zat als uitvoerend producent. Omdat ik wist: hij zorgt ervoor dat de film sowieso afkomt.’

JN: ‘Ik had geen rekening gehouden met het uithoudingsvermogen van de ploeg. We zaten er twee maanden en we gingen erin als tieners op schoolreis. Dat is leuk op dag een, dag twee, week twee haal je ook wel, maar dan moet je er nóg zes. De laatste drie weken kickte de heimwee in. Het was half oktober, het werd jassenweer, iedereen was moe, chagrijnig.’

SFM: ‘Al die onervaren mensen die het maar moesten uitzoeken met elkaar, op elkaars lip. Laat ik het zo zeggen: het duurde even voordat Johan op de set de normale, aimabele persoon was die hij in het dagelijks leven is.’

JN: Mijn slechte eigenschap is dat paniek zich bij mij uit in schelden en vloeken. Ook tegen de acteurs, ja. Gelukkig was Daan mans genoeg om terug te schreeuwen.’

SFM: ‘Het was mijn eerste film als producent. Achteraf gezien was het risico wel heel groot, zo’n jonge ploeg, in het buitenland, met maar één ervaren kracht erbij.’

JN: ‘Mijn cameraman Maarten van Keller zei vaak: ‘Nu nog even een closeje op Georgina. Je zult me in de montage dankbaar zijn.’ En hij had gelijk. De nulversie werkte voor geen meter; pas toen we extra shots van haar gebruikten, kwam de film tot leven. Eerst ging Costa! over Rens, die verliefd wordt en een nieuwe levensfase ingaat. Door Georgina’s rol groter te maken werd het ook een Assepoesterverhaal, over een meisje dat op vakantie haar eigenwaarde vindt.’

SFM: ‘Het knappe van Johan is dat hij met twee extra scènes de film wist te redden. We filmden in Nederland hoe de meisjes wegreden, waarmee Georgina een introductie en een achtergrondverhaal kreeg. En Daans rol kreeg meer diepte door de ‘glazenwasserscène’. Daarin vertelt hij Georgina dat hij in de winter glazenwasser is; het gaf de gladde jongen iets kwetsbaars, wat hem likeable maakte.’

‘Een voordeelpak gekleurde watten’ (Dagblad van het Noorden)

SFM: ‘Wij geloofden nog steeds onvoorwaardelijk in Costa!, maar bij de première was de sfeer down. Er kwamen minder mensen dan verwacht, Joop (van den Ende, red.) kwam niet opdagen – we begrepen via via dat hij dacht dat het een grote flop zou worden. Aan het einde van de avond was Johan depressief, omdat hij vreesde voor zijn carrière.’

AZ: ‘Ik heb mijn recensie gisteren nog eens doorgelezen. Dat heb ik toen toch lekker opgeschreven, hoor. Ik stoorde me vooral aan het verhaal en hoe het werd verteld. Het was zo braaf vergeleken met de televisieseries die je in die tijd zag.’

JN: ‘Natuurlijk hoop je stiekem dat je ergens mag lezen dat je als regisseur flair hebt. Er was één recensie die klopte. NRC schreef over de danswedstrijd: ‘Alsof we moeten applaudisseren voor een nijlpaard dat in het circus een krop sla eet.’ Ja, kijk, behalve Katja was niemand van de cast een geschoolde danser. Dat was ook een wijze les: als je vier dansscènes bedenkt, moet je er bij een casting rekening mee houden of acteurs dat wel kunnen.’

SFM: ‘De grootste tegenvaller was dat zelfs Veronica magazine negatief was.’

JN: ‘Wat je dan tegen de acteurs zegt? ‘Ze snappen het genre niet. Ze zijn te oud. Ze zijn alleen arthouse gewend. Waarom stuurt een hoofdredactie een man van 55 naar een jongerenfilm?’’

SFM: ‘En toen kwamen de dagopbrengsten binnen.’

JN: ‘Zaterdagmiddag kreeg ik een telefoontje van San Fu, dat de film het vrijdag prima had gedaan. Maandag bleek dat we in het eerste weekend 100 duizend bezoekers hadden gehaald. ‘Is dat veel of weinig?’, vroeg ik. GTST trok immers zo’n miljoen kijkers per avond.’

AZ: ‘Welke Nederlandse film haalt dat soort bezoekcijfers, zo snel? Ik had de film zelf volledig afgeserveerd, dus voor mij was het een volslagen verrassing, maar wel journalistiek interessant. Ik heb er een voorpaginastuk over gemaakt.’

SFM: ‘We hebben verder grote advertenties geplaatst om jongeren ervan te overtuigen dat de film een succes was. We maakten een interactieve website waar fans profielen konden aanmaken – nog vóór Hyves. Maar alleen met een campagne kom je er niet. Costa! liet zien dat er inderdaad een markt was voor een Nederlandse romantische komedie.’

SFM: ‘Er was op dat moment een ontzettende vergrijzing in de bioscoop. Buiten de Dick Maas-films had de jeugd zich afgekeerd van de Nederlandse film, vanuit de calvinistische gedachte dat wat hier vandaan kwam toch niet goed zou zijn.’

AZ: ‘De Nederlandse cinema bestond uit boekverfilmingen, films over de Tweede Wereldoorlog, een paar artistieke oprispingen.’

JN: ‘Het filmpubliek dat er nog was, was meegegroeid met Renée Soutendijk en Monique van de Ven. Daarna kwamen er geen nieuwe filmsterren meer bij. De 13 tot 20-jarigen die naar Costa! gingen, waren in die tien jaar dat er in de bioscoop amper films voor ze waren, televisie gaan kijken. Die kwamen júíst voor Katja en Georgina.’

SFM: ‘Is het een goede film? Dat is een moeilijke vraag. Je moet vragen: ben je er trots op? Ja. Is het een goed gemaakte film? Ja, het is een goed gemaakte film. Is het een klassieker? Dat weet ik niet. Wel door de rol die hij heeft gespeeld.’

AZ: ‘Een romantische komedie maken is op safe spelen, tegenwoordig. Artistiek gezien was Costa! zo een vloek voor de Nederlandse cinema, maar commercieel was het voor distributeurs, producenten en bioscopen een godsgeschenk.’