Reduceer een land van elf tijdzones niet tot één persoon

Er is niet veel dat al niet gezegd is over Rusland, de Russen en hoe het allemaal zo is gekomen. We analyseren ons suf. We verwonderen ons over dit volk, dat ongekende taaiheid lijkt te combineren met het vermogen tot intense passie, dat zich specialiseert in grote nederlagen die - zo ondervonden Napoleon en Hitler - later toch overwinningen blijken te zijn, en andersom, en dat zich cultureel richt op het Westen, waar het tegelijk een onmetelijke bewondering en een diepe afkeer voor koestert.

Maar voor we ons overgeven aan mijmeringen over de Russische ziel, gekneed in lange eeuwen van oneindig lijden even dit: moderne Russen zijn hier zelf niet zo mee bezig. Ze zijn minstens zo materialistisch als wij, alleen op een minder besmuikte manier. Ze genieten van hun vrijheid, die op dit moment groter is dan ooit, en willen een moderne auto (dat wil zeggen, een die rijdt) en zandstranden. Liefst de Côte d'Azur, anders de Krim en desnoods de zandstrandjes langs de Wolga. Ik heb trouwens aan alle drie gelegen en met veel genoegen.

Zaken waar veel Russen minder mee bezig zijn? De politiek. De geschiedenis. Het verbeteren van de wereld. We dragen zelf veel culturele ballast mee als we naar Rusland komen of naar Rusland kijken en onze blik op het land en de mensen die er wonen wordt erg beïnvloed door onze eigen projecties en verwachtingen van wat een Rus moet zijn.

In de loop der jaren heb ik veel verhalen opgetekend van gewone Russen, Wit-Russen en anderen - die nooit gewoon blijken te zijn. Het leert je waarom apathie ook wijsheid kan zijn.

Russen lopen in deze tijd vooruit op hun bestuurders. Ondanks alle propaganda, weet eigenlijk iedereen die het wil weten hoe de vork in de steel zit. Niet zo gek, want het is een hoogopgeleid volk met een sterke cultuur die je van jongs af aan krijgt ingeprent. Op het moment dat een Nederlands kind toe is aan Dolfje Weerwolfje, heeft een Russisch kind allang zijn eerste Poesjkin verorberd. Moskou heeft meer theaters dan Amsterdam friettenten.

Ja, op de muren van de kleuterschool hangen al tekeningen van Russische jachtvliegtuigen uit de Tweede Wereldoorlog, maar is het zo gek dat de autoriteiten zich vastklampen aan de soms bijna bovenmenselijke prestatie die het Sovjetvolk tijdens die oorlog geleverd heeft? Niet alleen 'het Kremlin' heeft behoefte aan een positiever zelfbeeld, ook de Russen zelf. En trouwens: we verbazen ons over Stalins populariteit, maar terwijl wij nog worstelden met een Slavernijmuseum, zijn in Moskou een groots Joods Historisch Museum én een Goelagmuseum geopend.

Russen hebben niet de afstandelijke, uit boeken geleerde relatie met geschiedenis die wij vaak hebben. In bijna elk gezin, elk huis, is de relatie met de geschiedenis persoonlijk. Het leed en de moeilijkheden die de mensen vorige eeuw doorleefden waren zo aanwezig in ieders leven, dat de kennis van hun familiegeschiedenis voor de meeste mensen volstaat.

Weten hoe de vork in de steel zit, is één ding. Dat willen veranderen, is heel iets anders. En hier laten veel Russen de verwachtingen van de westerling in de steek. Je hebt ze genoeg, de mensen die iets willen veranderen. Maar revolutie - nee, dank u. Russen boven de 30 hebben in hun leven al voedselbonnen meegemaakt, rantsoenen, veelvuldige geldontwaarding, en schietende tanks in de hoofdstad.

Rodina gaat niet over politiek en al helemaal niet over Vladimir Poetin. Het wil juist de verkokerde blik waarmee wij vanuit het Westen naar Rusland kijken, helpen verbrijzelen. Een land van elf tijdzones reduceren tot één persoon, wat steeds meer gebeurt in westerse media, verblindt ons voor de complexere realiteit. Rusland is een reusachtig land in transitie. Ook mentaal. Wij dreigen, net als veel Russen, de gevangene te worden van de huidige propagandastaat. Want die wil dat er maar één Rusland is, met een paar eenvoudige leidende gedachten. Maar verwar de leiders van autoritaire landen niet met de mensen die er wonen.

Probeer open te staan voor de complexiteit van Rusland en de Russen. Het land verandert op honderdduizend manieren tegelijk, net zoals het op honderdduizend andere manieren hetzelfde blijft. Er hangen donkere politieke wolken boven Rusland, maar wat mij hoop geeft, is dat deze eeuw anders is dan voorgaande. Het is simpelweg moeilijker geworden mensen als slaven te houden. En ik heb met eigen ogen aanschouwd hoe sterk het idee van vrijheid is, ook in Rusland, al geven mensen er vaak een andere inhoud aan dan wij gewend zijn.

_{Aanvullingen en verbeteringen: In een eerdere versie van dit stuk stond per abuis tien tijdzones.}