Psychiater Boudewijn Chabot betoogt dat uitvoering euthanasiewet ontspoort

In 1994 werd er een arrest genoemd naar psychiater Boudewijn Chabot. Hij had een 50-jarige vrouw, die ernstig leed aan haar leven, een dodelijke drank bezorgd. Weliswaar met de woorden 'Ik hoop dat je dit door de wc spoelt', maar ze nam het in. Nu schrijft Chabot dat hij geen spijt heeft, 'maar met de kennis die ik nu heb zou ik het niet weer doen'.

Chabot is geen tegenstander van euthanasie. Hij bepleit de legitimiteit van een zelfgekozen dood zonder tussenkomst van een arts. Toch maakt hij zich zorgen. Hij vindt dat de euthanasiewet ontspoort, althans de manier waarop de toetsingscommissie euthanasie de wet interpreteert. Het gaat hem vooral om euthanasie bij demente bejaarden en chronische psychiatrisch patiënten.

'In Nederland worden demente patiënten die gaga zijn, door artsen doodgemaakt. U bent verbaasd? Wen er maar vast aan.' Dit zei Bert Keizer, specialist ouderengeneeskunde, op een congres in 2016. Geen van de artsen en beleidsmakers in de zaal vertrok een spier. Dát schokte Chabot weer.

Mensen die worden doodgemaakt zonder dat ze daar toestemming voor hebben gegeven, zonder dat ze het beseffen, omdat hun familieleden en de artsen menen dat ze ondraaglijk lijden? Kan dat in Nederland? Ja.

Een oude wilsverklaring wordt afdoende geacht. Stilzwijgend is de oude eis, een mondelinge actuele bevestiging van de wens, overboord gezet. Dit opent de deur naar de onvrijwillige dood. Voorafgaand aan de toediening van het dodelijke middel krijgen patiënten een slaapmiddel toegediend. De toetsingscommissie acht zulk handelen 'zorgvuldig'. Daarmee is een morele grens gepasseerd, vonden Chabot, Keizer en 450 andere artsen. Zij ondertekenden de tekst 'Dood nooit een weerloze die het niet beseft' (gepubliceerd in de Volkskrant van 21 januari), die is opgenomen in dit boek.

De voorzitter van de toetsingscommissie, Jacob Kohnstamm, meende dat Chabot (76) 'een beetje de weg kwijt' is. De wet is kraakhelder, schrijft hij. Een mondelinge bevestiging hoeft niet. Het heimelijk in slaap brengen van patiënten, om verzet te voorkomen, zou dus mogen. Kohnstamms rechtvaardiging: 'Als je geen slaapmiddel toedient, dan laat je de patiënt in de kou staan.' Maar het jaarverslag van zijn commissie vermeldt deze handelwijze niet. Chabot vindt dat de commissie inteert op haar geloofwaardigheid.

Angst voor dementie, schrijft Chabot, is virulent als een besmettelijke ziekte. Het is ieders schrikbeeld. Vooral de familie lijdt aan het leven van de dementerende. Dat die niet persé ongelukkig is zolang er goede aandacht en verzorging is, dat hij of zij, met behulp van palliatieve sedatie, rustig kan sterven, is een gedachte die vaak wordt overgeslagen. Zelfs Els Borst, voorvechter van euthanasie, zei dat 'we het verkeerd om hebben gedaan: eerst euthanasie en dan palliatieve zorg'.

Bij het woord 'dementie' gaat de discussie meteen over euthanasie, schrijft Anne-Mei The, hoogleraar langdurige zorg en dementie, in haar bijdrage aan dit bundeltje. Voor mogelijke alternatieven voor de dood is nauwelijks aandacht. Als professionals ervaren dat hun zorg tekortschiet, schrijft ze, moeten we dááraan iets doen. En luister ook eens naar de patiënten zelf, zegt The. Er wordt altijd óver demente mensen gepraat, nooit mét hen. Zolang we dat niet doen is euthanasie 'een verlegenheidsoplossing en misschien wel de gemakkelijkste weg'.

Het is volgens Chabot zeer kwalijk dat euthanasie op psychiatrische patiënten kan worden uitgevoerd door een arts die geen behandelrelatie heeft met de patiënt. Deze kan niet weten hoe consistent of veranderlijk de doodswens is. Veel psychiatrische patiënten kennen de lokroep van de dood, dat is een kenmerk van hun ziekte. Maar dat sommige patiënten achteraf blij zij dat hun psychiater niet wilde meewerken aan hun euthanasie, geeft te denken.

Psychiater en hoogleraar publieke ggz Jim van Os laat in zijn bijdrage zien dat de financiering van de ggz tegenwoordig gericht is op effectieve behandelingen en niet op het bemoedigen van chronische patiënten en het draaglijk maken van hun leven. Daarvoor is een vertrouwensrelatie tussen behandelaar en patiënt nodig, en die kost tijd en geld. We moeten ervoor waken, schrijft Van Os, 'dat euthanasie niet de perverse, ultieme medische oplossing wordt voor 'onbehandelbaarheid' en 'uitzichtloosheid'.'

Chabot merkt op dat in Nederland nu de politiek en het recht bij het onderwerp 'voltooid leven' vooruitlopen op de opvattingen van artsen en psychiaters. Voorstanders van het eerste uur manen tot voorzichtigheid - heel opmerkelijk. Misschien kunnen de onderhandelaars voor het nieuwe kabinet eens naar hen luisteren.