Persoonlijke verkenningstocht van Jan Postma met een zweem narcisme

Hij geeft de lezer alle ruimte er het zijne van te denken.

'Vroege werken: is dat niet wat... pretentieus?', vraagt de schrijver zich af op de achterflap. Het antwoord: 'Ik begin graag bij het begin en laat bescheidenheid liever over aan betere mensen.' De auteur is ironieliefhebber Jan Postma (1985), Vroege werken zijn debuut. Het is een bundeling van vijftien essays die volgens hem 'neigen naar waargebeurde verhalen', met veel reportage. Een aantal verscheen eerder op De Correspondent, in literaire tijdschriften als De Gids en Das Magazin en in De Groene Amsterdammer, waarin Postma schrijft over literatuur, fotografie en beeldende kunst.

Figuranten

In Vroege werken figureren schrijvers, dichters, fotografen en kunstenaars die hij bewondert, zoals Joseph Brodsky, Zadie Smith en Mark Steinmetz, maar Postma overpeinst vooral van alles en nog wat. De schaamte en onredelijkheid die met bewondering gepaard gaan. De selfies van Heleen van Royen. Een goede daad verrichten en uitblijvende tekenen van ontzag van degenen die het zagen gebeuren. Rood haar. Of het mogelijk is om te begrijpen wat andermans 'thuis-zijn' betekent. Het alledaagse in relatie tot de waan van de dag.

Hij begint bij zichzelf en het veel gebezigde woord 'ik' in essays. Het genre van de persoonlijke verkenningstocht is omhuld met een zweem narcisme. Alledaags narcisme boeit Postma, dat is in het eerste essay meteen duidelijk, of eigenlijk is het vooral zijn eigen (en ieders) alledaagse narcisme dat nooit verveelt.

De ik-vorm is wat hem betreft een middel om de werkelijkheid te toetsen, om inzicht te bieden in de manier waarop het individu zich probeert te verhouden tot de ander en de wereld. Maar ja, wie is Jan Postma nu helemaal? Een trotse Fiat Panda-bezitter, onder meer, en iemand die vaststelt dat het narcisme van de essayist een ironisch narcisme is: 'een eenduidige ik willen belichamen in het volle besef van de eigen relativiteit en de nietigheid van het bestaan.'

Postma typeert zijn eigen werk als 'toegeëigende toevalligheden' en 'vrolijke, zelfbewuste hybris'. Niets is zwart-wit, kiezen is moeilijk, de neiging tot afdwalen is menselijk, willekeur mag er zijn. Twijfel moet er zijn. In zijn verhalen slingert hij met soepele tred in de richting van wat hij het hoogst haalbare noemt: 'aan waarschijnlijkheid grenzende onzekerheid'. De reis die in fijne zinnen langs nuances voert, is, cliché gezegd, belangrijker dan een stevige conclusie als eindbestemming.

Op zijn best is Postma in een relaas over jezelf googelen en hoe dat gaat als je Jan Postma heet. Dan ben je gedoemd in de digitale schaduw te staan van Jan Postma de schrijver en Jan Postma de verzetsheld. Nadat hij in het spoor van die laatste is getreden, verbindt hij de geschiedenis met het internet. Beide bieden de narcist in ons een spiegel waarin we graag kijken.

Zo dwaalt hij langs observaties, fascinaties, plaatsen, ontmoetingen en universele thema's, zonder dat hij vergeet de lezer op sleeptouw te nemen. Die moet soms zijn best doen om alle redeneringen en metaforen te volgen, maar het is de moeite waard. Bijna alles waarop Postma zijn open blik laat rusten, is interessant. Hij wikt, weegt en geeft de lezer alle ruimte er het zijne van te denken.

Het maakt Vroege werken een goed begin, dat - als we de titel serieuzer opvatten dan-ie is bedoeld - benieuwd maakt naar wat later komt.