Op zijn debuutalbum blijft het gissen wie popfenomeen Lil Nas X nou écht is. En dat is de bedoeling

Vandaag verschijnt het langverwachte debuut van Lil Nas X, een van de populairste artiesten wereldwijd en een popcultureel fenomeen zonder weerga. De Volkskrant kreeg exclusief toegang tot Montero, nog voor verschijning. En zo klonk het.

Hij is natuurlijk al heel lang meer dan een jongen die nu, op vrijdag 17 september, dan eindelijk dat eerste album uitbrengt. Lil Nas X is al ruim twee jaar een popcultureel wonder zoals de wereld dat niet eerder heeft aanschouwd. Iemand die de eerste was in zo’n beetje alles wat hij deed. Alleen al om die reden werd hij een popster op wie geen popsterrenwet meer van toepassing is.

Eigenlijk zou je de term popster niet eens op Lil Nas X – we mogen Lil Nas zeggen – los moeten laten. Het woord voelt oud en stoffig, als iets van vroeger. De 22-jarige Montero Lamar Hill, geboren in het stadje Lithia Springs in Georgia, dolt al twee jaar met het begrip popster en daar is hij nou juist groot mee geworden. Het maakte hem aan de ene kant geliefd en een fenomeen op sociale media. Anderzijds bleef hij ongrijpbaar: nooit vast te prikken op een muzikaal genre bijvoorbeeld – er worden in de Verenigde Staten complete genre-oorlogen over uitgevochten. En wanneer was de zanger en rapper nu ironisch of venijnig grappig, en wanneer gaf hij met gevoelige teksten nu juist toegang tot zijn toch best gekwetste ziel? We mogen het ons op zijn debuut opnieuw afvragen.

Maar we moeten eerst een paar statistieken noteren. In het veelzeggende luistercijferrijtje van Spotify dat het meeste aantal wereldwijde luisteraars per maand aangeeft, staat Lil Nas in de toptien, samen met Justin Bieber, Ed Sheeran en Dua Lipa. Dat wordt echt bijzonder als je bedenkt dat Lil Nas pas een handvol nummers op zijn naam heeft staan.

Wie Lil Nas wilde streamen, kon tot vandaag kiezen uit een track of zeven. Het nummer Old Town Road uit 2018 uiteraard, waarmee hij de hele muziekwereld verbijsterde én veroverde. Of zijn laatste hit Montero (Call Me by Your Name), een minstens zo groot succes waarmee hij zijn status als baanbrekend gay-icoon in puur goud liet gieten – kijk even naar de erotisch-satanische clip bij het nummer, mocht u die gemist hebben. Volgens Spotify luisteren er dus 55 miljoen mensen per maand naar die paar nummers van Lil Nas. Bijna net zoveel als naar álle zes albums van Justin Bieber, en een track of tachtig van Ed Sheeran.

De kijk- en luistercijfers voor zijn eerste single zijn net zo opmerkelijk. Old Town Road brak te veel records om op te noemen, maar belangrijk is het volgende wapenfeit: de single was de langst genoteerde nummer één uit de geschiedenis in de Amerikaanse hitlijst Billboard Hot 100. En hij won in 2019 gelijk twee Grammy Awards. Niet slecht, voor een eerste single die Lil Nas zelf in elkaar plakte met een beat die hij online kocht voor 25 euro.

Old Town Road was om meer redenen een mijlpaal. Het nummer plakte country en hiphop aan elkaar, eigenlijk water en vuur. Lil Nas deed het met kinderlijk gemak en de hele wereld vond het prachtig, maar het ontketende een richtingenstrijd in de muziek. De voorname muziekinstituten in de Verenigde Staten hadden grote moeite met de stijlenmix, en de countrytak van Billboard gooide de track bruut uit hun Hot Country Songs toen Old Town Road ook daar een hit dreigde te worden.

Het werd een rel, waar niet alleen vermeend racisme bij werd gesleept. Lil Nas kwam tijdens zijn opmars als hitwonder ook nog eens uit de kast, iets waar hij jarenlang tegenaan had gehikt maar waar hij nu, in het volle licht van de mondiale popschijnwerpers, toch maar eens werk van wilde maken. Daardoor werd de kwestie nog gevoeliger; zwart, openlijk gay, eigenlijk een rapper en dan toch een countryhit wagen te maken? Het dwong de verstijfde Amerikaanse media- en muziekindustrie tot grondige zelfreflectie en herbezinning.

Lil Nas gebruikte alle controverse intussen als extra brandstof bij zijn lancering. Hij lachte de oude instituten uit en gaf gas in de nieuwe. Als wat onzekere jongen had Lil Nas zich altijd meer op zijn gemak gevoeld in zijn slaapkamer dan op het schoolplein of op straat. Hij bekwaamde zich in alle beslotenheid in het bespelen van sociale media, eerst op Facebook, daarna op Twitter en verder. Hij onderhield merkwaardige fan-accounts voor bijvoorbeeld rapper Nicki Minaj en wist vooral zijn memes viraal te laten gaan. Door gevat te zijn, maar ook omdat hij wist hoe hij zijn grappen op wonderbaarlijke – en soms niet geoorloofde – wijze kon verspreiden.

Toen hij zijn eerste singles op de wereld losliet, gebruikte hij zijn mediavaardigheid om opnieuw viraal te gaan, nu met hemzelf in de hoofdrol. Lil Nas maakte grappen over die vreemde countryrel en veroverde natuurlijk TikTok, waar tientallen miljoenen heel jonge fans als cowboy of rodeoclown een gek dansje deden op zijn muziek. Memes, grappen en parodieën bleven aan de basis liggen van zijn succes, tot aan de lancering van zijn debuut toe.

De afgelopen weken was Lil Nas overal. Hij gaf een spectaculaire show bij de uitreiking van de Video Music Awards (VMA’s), waar hij ook gelijk de belangrijkste prijs kreeg voor zijn clip bij Montero (Call Me by Your Name). Op het daaropvolgende Met Gala in New York liet hij zich uit een gouden koningsmantel pellen, om daaronder te verschijnen in nog een gouden pak, en daaronder nóg een gouden pak.

En hij liet zich al weken afbeelden als zwangere man, een knipoog naar de laatste plaat van rapper Drake met de nogal tenenkrommende titel Certified Lover Boy, die niet zo ironisch is als je zou hopen. Op de hoes van die plaat had Drake twaalf plaatjes van zwangere vrouwen laten ontwerpen. Te makkelijk om te ridiculiseren? Niet voor Lil Nas. Hij ontwierp een eigen hoes met twaalf zwangere, oude en kale mannen. En hijzelf was ook zwanger, liet hij overal horen en zien. Zwanger van zijn liefdesbaby: zijn langverwachte debuutalbum. Waarvan hijzelf alvast zeker wist dat die vaker zal worden gedraaid dan die rare plaat van Drake.

Zo speelt hij met popsterrenroem, met die van hemzelf en die van anderen. Alles is een verwijzing naar iets dat al geweest is. Dat begon al bij zijn geboorte: zijn naam Montero komt van een type auto van Mitsubishi – bedankt, pa en ma. Zijn artiestennaam is weer ontleend aan die van jarennegentigrapper Nas, et cetera. Zijn muzikale werk is daardoor ook een vrolijke, popculturele puzzel en dat maakt zijn eerste album bijzonder, maar roept ook vragen op.

Luister naar de track Dead Right Now, mogelijk een nieuwe grote hit. Het zeer aanstekelijke, oorwurmachtige nummer is omgeven door de inmiddels kenmerkende trompetjes van Lil Nas, die zelf trompetlessen heeft gevolgd. En de zangerige flow lijkt ontleend aan de rapstijl van Post Malone, zelfs zo erg dat de track bijna klinkt als een knipoog naar Post Malone. En daar doet hij nog een schep bovenop in het nummer Scoop. Het korte, catchy keyboardriedeltje lijkt een exacte kopie van dezelfde riedel in de track Spoil My Night van Post Malone. Wat is hier gaande? Is het een goedbedoeld citaat, of een spel met de leencultuur in de hiphop, die nu eenmaal aan het genre zit vastgeklonken?

En dat terwijl Lil Nas op zijn plaat laat blijken dat hij zich helemaal niet zo met hiphop verbonden voelt. Je mocht het verwachten, na de ontwapenende muziekmix van Old Town Road: Lil Nas weet in bijna ieder nummer een link te leggen met muzikale esthetiek van ver buiten de hiphop. Dat begint al bij het openingsnummer Montero (Call Me by Your Name), dat danst op zonnige flamenco. In Dead Right Now klinken de ‘hallelujahs’ van de gospel, en in Sun Goes Down parelende indiegitaren.

Het nummer What I Want is ook opmerkelijk en zegt veel over de artistieke keuzen op dit debuut. De overheersende slaggitaar geeft het lied een relaxte Spaanse popvibe, en Lil Nas bouwt het nummer uit tot een groots pop-anthem, een zorgeloos tuinfeestnummer met een achteloos gezongen refrein: ‘I want someone to love me, I need someone to need me.’ Je hoort hoe hij met zo’n niets-aan-de-handliedje iedere luisteraar wil behagen, en dat zal hem ook lukken. Maar je kunt je ook afvragen of veel van de liefhebbers van zijn uitgekiende en diepgravende hiphoptracks er niet teleurgesteld in zullen raken. Maar dat is misschien ook juist weer de bedoeling?

Zo slingert hij je heen en weer. In One Of Me zingt Lil Nas oprecht emotioneel, in een kalme hiphopballade: het zwaartepunt van het album. De track gaat over zijn succes, wat dat met hem heeft gedaan en hoe hij toch ook de druk ervaart: ‘Do this shit, don’t you do that.’ Hoe vrij kan hij nog zijn als de wereld op zijn vingers kijkt en hij links en rechts wordt toegeëigend, door muziekculturen en identiteitsgemeenschappen. De inhoud doet wat denken aan Rocket Man van Elton John, die ook als een astronaut werd gelanceerd en daarna niet meer ‘de man kon zijn die hij thuis was’. En dat is niet toevallig: Elton John speelt mee op de track, aan een kabbelende piano.

Het album krijgt richting de eindstreep meer diepgang. Void is een geloofwaardig liefdesverdrietlied, net als het aangrijpende Life After Salem, dat is opgebouwd rond de suspense van een James Bond-tune, met weer zo’n scheurende gitaar. En met het slot Am I Dreaming stapt Lil Nas helemaal uit de hiphop en ín de gevoelige gitaarfolk, met gastzangeres Miley Cyrus.

De plaat laat je achter met een dubbel gevoel. Het hitvermogen van Lil Nas is onmiskenbaar. En de manier waarop hij citaten uit de popcultuur aan elkaar plakt en maakt tot iets nieuws, is feilloos. Maar de veelkleurigheid, die scheervlucht langs zoveel stijlen en smaken, maakt het album ook weer zo ongrijpbaar als de afzender zelf: iemand die van alles wil zijn en kán zijn, van ironisch en smalend tot oprecht en ontroerend, maar die tegelijk niets echt is, of wíl zijn. En die dus nummers maakt die als perfecte eendagsvliegen voorbij fladderen om daarna tot de kern te komen in emotionele liedjes met eeuwigheidswaarde.

Dat noem je dan wisselvallig. Maar je kunt je afvragen of Lil Nas in die wisselvalligheid niet juist zijn grootste kunst zoekt. En jou als luisteraar daarmee nu net ook eens aan het denken wil zetten.