Onnogate: laatste stuiptrekking van irrelevant geworden relrubriek

Het waren vorige week twee nieuwsberichten die eigenlijk geen nieuws bevatten: De Jakhalzen zijn stilzwijgend verdwenen en PowNews stopt met de dagelijkse uitzendingen. Sinds september was alleen Jakhals Erik nog sporadisch te zien in de De Wereld Draait Door. PowNews kondigde in april al aan vanaf 2015 nog maar één keer per week uit te zenden, waarschijnlijk als talkshow.

In de laatste reguliere uitzending rekte PowNews voor een laatste keer de grenzen van het betamelijke op met een undercoveractie waarvan burgermeester Onno Hoes het slachtoffer werd. Nog nooit waren de critici het zo met elkaar eens: het item was onder de gordel, een laatste stuiptrekking van een irrelevant geworden relrubriek.

De Jakhalzen daarentegen gingen als een nachtkaars uit. De laatste keer dat de rubriek opzien baarde, was in april, toen Erik Dijkstra tijdens een interview met Rammstein-frontman Till Lindemann een flesje bier van een Amsterdams balkon in de gracht gooide, bijna op een rondvaartboot. Een item dat tot dan toe exemplarisch was: een leuk maar nietsig onderonsje met een ster. DWDD gaf geen verklaring voor het afschaffen van de rubriek, maar er mag worden geconcludeerd dat de formule op was.

En zo verdwenen ze van het toneel, twee van de bekendste recente uitwassen van De Brutale Verslaggever, een grofgebekt, zuigend tv-fenomeen dat zijn oorsprong vindt in de Ik-mag-toch-alles-vragenmentaliteit van personality-interviewers als Ruby Wax en Louis Theroux en de drammerigheid van razende reporters als Willibrord Frequin en Pieter Storms. Eind jaren negentig deed hij met draaiende camera zijn intrede met komische figuren als Bart de Graaff, Ali G en Dennis Pennis en tien jaar later kwam hij tot volle wasdom met Rutger Castricum als de ministerbrekende Binnenhof-plaag.

Bredere trend

Het middel van De Brutale Verslaggever was verwarring en zijn doel vermaak. Maar hoe leuk en onvoorspelbaar is hij nog? Passen deze exits in een bredere trend? Zijn we klaar met het fenomeen De Brutale Verslaggever?

In Nederland ligt de oorsprong van de geinig-kritische hoogwaardigsheidsondervrager gek genoeg bij de Evangelische Omroep (EO). In 1989 verscheen de toekan Sir Geoffrey, een creatie van poppenspeler Aad Peters, op tv in het programma Bunkeren. Zo verleidde de toekan CDA-minister Onno Ruding tot de bekentenis dat hij thuis minder te vertellen had dan in het kabinet - een bijzonder openhartige uitspraak destijds.

Voor het eerst werden politici op het verkeerde been gezet met 'ongepaste' vragen over het privéleven. Sir Geoffrey kwam tien jaar te vroeg, zei oud-diplomaat Joseph Luns tegen maker Peters, en daar had hij waarschijnlijk gelijk in. De EO schrapte het programma en tegen de tijd dat de toekan en Bunkeren terugkeerden, in 2002, begon De Brutale Verslaggever pas echtaan een hoge vlucht. Waren het eerst, zoals Sir Geoffrey, overduidelijk typetjes en karikaturen, later leken bijdehante presentatoren slechts hun eigen persoonlijkheid uit te vergroten.

Rob Muntz treiterde eind jaren negentig in VPRO's Waskracht! mensen als Emile Ratelband en Willibrord Frequin. Bij de bagageband op Schiphol wachtte hij Ratelband op: 'Zeg eens tsjakka!' Onder zijn naam in beeld stond de omschrijving 'commerciële patjepeeër'. In dezelfde periode maakte Bart de Graaff BN'ers als Marco Borsato en Gerard Joling midden in de nacht wakker. En ook Tatum Dagelet en Jennifer de Jong brachten - al dan niet gescript - bekende Nederlanders van hun stuk als de Brutale Meiden.

Buiten schot

Politici bleven destijds grotendeels buiten schot. Het was al heel wat toen Katja Schuurman en Bridget Maasland in 2002 voor het BNN-programma Lijst 0 premier Balkenende een zoen op beide wangen gaven. Dus toen Rutger Castricum, na partyreports voor TV Rijnmond te hebben gemaakt, voor GeenStijl.tv in 2006 met roze plopkap het Binnenhof (en de rest van het land) betrad, leidde dat al snel tot controverse. In interviews werd hij voorgesteld als het nieuwe enfant terrible van de media - een rol die hij graag op zich nam. Hij had het vak geleerd van Frans Bromet, maar dat was hem inmiddels te soft. En De Jakhalzen, dat waren ook maar brave borsten.

Zijn hoogtepunt was in 2008, toen hij Ella Vogelaar, toenmalig minister van Wonen, Wijken en Integratie, vroeg naar haar spindoctor. Zij ontkende een spindoctor te hebben en zweeg daarna langdurig terwijl Castricum haar achtervolgde. In vroeger tijden zou Vogelaars tactiek hebben gewerkt: geen serieus medium zou een minutenlang zwijgende minister uitzenden. Castricum was daar juist op uit. Het bleek de ondergang van Vogelaar. Met de beeldvorming kwam het nooit meer goed: een half jaar later trad ze af nadat de PvdA-top het vertrouwen in haar had opgezegd.

Castricum rekent Job Cohen ook tot zijn persoonlijke slachtoffers. Gevraagd waar al dat getreiter voor dient, zegt hij dat er niets zo belangrijk is voor een politicus als het vermogen beleid aan het volk uit te leggen, wat sinds PowNews betekent: hoe mediageniek ben je, hoe gevat kun je reageren op geplaag. In die zin blijft de invloed van PowNews zichtbaar: de draaiende camera is niet meer weg te denken uit Den Haag en iedereen moet ermee leren omgaan.

Begin jaren 2000 waren de piekdagen van de afzeik- en treitertelevisie: we lachten nergens zo hard om als om rare mensen die auditie deden bij Idols, Jackass-mannen en 6pack-presentatoren die op straat mensen lastigvielen, een strenge quizdame die haar kandidaten kleineerde in De Zwakste Schakel, Ashton Kutcher die Hollywoordsterren voor de gek hield in Punk'd, kandidaten van de Gouden Kooi die elkaar de tent uit vochten, Paul de Leeuw die de verstandelijke beperkte Adje afbrandde (voordat we wisten dat Adje een personage was) en de Britse tv-kok Gordon Ramsay die zijn personeel uitfoeterde.

Binnenhofpitbulls

Eigenlijk kwam de oprichting van omroep PowNed laat: op 3 september 2010 was de eerste aflevering van het PowNews. Binnenhofpitbulls Castricum en Jan Roos vielen genadeloos de persoonlijke leefruimte binnen van politici, zoals boze voetballers net te dicht op scheidsrechters kunnen staan. Op sommige beelden kun je bijna zien dat interviewer en interviewkandidaat elkaars adem ruiken. Ze hadden voor niemand ontzag, ongeacht statuur, huidskleur, geaardheid of politieke overtuiging - iedereen werd aangepakt. Ontregelende vragen werden achter elkaar afgevuurd, antwoorden steevast afgekapt, in de montagetafel sneuvelde alles, op het gesputter en gestotter na, een jolig ironisch liedje eronder en klaar - alles om de geforceerde Haagse beschaving te gronde te richten, ter lering en vermaak.

'Een fatsoenskloof' gaapte diep tussen PowNews en de rest van de media, beten Felix Rottenberg en Frénk van der Linden Castricum toe toen hij in 2012 zijn boekje over Ibiza kwam promoten bij DWDD. De talkshow nota bene die zijn eigen in zwart en rood geklede Jakhalzen regelmatig op boevenpad stuurde en opmerkelijke PowNews-fragmenten maar al te graag opdiste in het programmaonderdeel 'De tv draait door'. Afzeik-tv had zijn beste tijd gehad, vonden de vaste DWDD-gasten.

Een kentering was toen allang ingezet met simpele feelgood-tv als Ik hou van Holland, Boer zoekt vrouw en The Voice of Holland, de eerste talentenjacht waarin slechte audities niet meer de aantrekkingskracht vormden. Gordon en Joling trokken de afgelopen jaren nog een miljoenenpubliek door de spot te drijven met ouderen (en wie ze ook tegenkwamen), maar altijd op een gemoedelijke manier; elke grap over een kunstgebit werd verwelkomd met een stralende neppetandenlach. Met de kabbelende, kneuterige en populaire tv-hits van Omroep MAX - We zijn er bijna, Heel Holland Bakt, Droomhuis gezocht - leek treiter-tv definitief ten einde.

Onvermoeibaar

Intussen streden PowNews-verslaggevers onvermoeibaar door, op zoek naar scoopjes, opstootjes of, nog beter, allebei tegelijk. Danny Ghosen blonk vorig jaar uit in oprecht verontwaardigde items over koperdieven, radicale moslims en diplomaten die parkeerboetes omzeilen. Op die laatste missie ving hij klappen bij de Angolese ambassade en werd zo zelf landelijk nieuws. Opvallend genoeg had hij nauwelijks humor (of zette hij die zelden in). De Brutale Verslaggever was daarmee terug bij af, op het niveau van Willibrord Frequin, in het rijtje van Rob Geus en Alberto Stegeman, de gepikeerde misstandenonthullers van SBS6.

Bovendien maakte Ghosen een transfer naar de EO. Zoals eerder gebeurde bij 6pack (Sophie Hilbrand, Tim Haars, Valerio Zeno, Nicolette Kluijver) en De Jakhalzen (Annechien Steenhuizen, Frank Evenblij, Lex Uiting, Erik Dijkstra, Lauren Verster, Jelte Sondij) stapten ook de grote talenten van PowNews (Jojanneke van den Berge, Jan Versteegh, Daan Nieber) over naar andere omroepen of programma's, waar ze onvermijdelijk degelijker, minder rebels werk gingen verrichtten. Uiteindelijk werden ze toch een beetje moe van altijd bijdehand doen. Zo zei Jojanneke van den Berge dat ze het langzamerhand zat was de 'gehaaide tante' te spelen.

En wij waren het ook een beetje zat. Was het in eerste instantie nog verfrissend om Job Cohen te zien stuntelen of straatschoffies zichzelf vast te zien lullen, na verloop van tijd werden de interviewtjes in Den Haag of met de man op de straat (liefst met een zwaar provinciaals of Marokkaans accent) sleets. De maatschappijkritiek werd maatschappijcynisme: iedereen is dom, nep of agressief, PowNews had het weer bewezen met een rondje langs de velden.

'Na zeshonderd afleveringen zaten we gevangen in ons eigen succes', noemde voorzitter Dominique Weesie dat in april, en zo klonk hij precies als de politici die dagelijks in het PowNews door het ijs zakten.