Ode aan Pasolini en zijn raadselachtige, onvoltooide boek 'Olie'

De ruim zeshonderd pagina's tellende 'roman' Olie sloeg bij de postume publicatie in 1992 een krater in het oeuvre van Pier Paolo Pasolini (1922-1975), en aan de duizelingwekkende randen daarvan wisten indertijd maar weinig critici hun gedachten helder te krijgen. Olie (Petrolio) is een hele kluif, en veel aan het boek is raadselachtig: de ongeordende opbouw van het onvoltooide manuscript, de theorie dat de inhoud te maken had gehad met Pasolini's gewelddadige dood, een fragment ervan dat uit Pasolini's huis zou zijn gestolen.

Rond die tekst, een 'waanzinnig en visionair werk', 'een wild beest', zoals hij het noemt, construeerde de Italiaanse schrijver Emanuele Trevi (1964) op zijn beurt een boek dat evenmin een etiket verdraagt - niet omdat Trevi zich net als Pasolini overgaf aan een 'gewaagd' en zelfs 'gevaarlijk' experiment, maar omdat hij listig een cocktail brouwt van feit en verzonnen. 'Het is een roman, maar niet geschreven zoals je dat van een echte roman zou verwachten', zei Pasolini over Olie, en dat geldt ook voor het boek van Trevi. Vandaar dat die laatste voor het eerste deel van zijn boek een omschrijving leent die Pasolini voor zijn werk in wording gebruikte: 'Iets geschrevens'. En 'bijna waargebeurd' dus.

De verteller van Een onmogelijke ontmoeting met Pier Paolo Pasolini, een jonge schrijver, is medewerker van Il Fondo Pasolini in Rome, een stichting die echt bestaat. De scepter wordt daar vervaarlijk gezwaaid door Laura Betti, 'la Pazza' ('de waanzinnige'), zo kleurrijk als die bijnaam doet vermoeden: oud-actrice, hysterica, kettingrookster, Pasolini-adept en oprichtster van genoemde stichting - ze overleed in 2004. Als medewerker van het instituut heeft de verteller, hoewel man door la Pazza bij voorkeur met zoccoletta (sletje) aangesproken, tot taak een bundel met alle interviews met Pasolini samen te stellen, waarvan hij echter weet dat die 'nooit' zal verschijnen.

Zoccoletta's relaas bevat zijn wederwaardigheden op het eerbiedwaardige instituut, waar hij minstens even gefascineerd raakt door zijn malicieuze en wispelturige bazin als door het oeuvre van Pasolini: 'Als studieobject vroeg Laura Betti net zo veel van mijn intellectuele capaciteiten als Petrolio.' Zijn carrière bij het instituut eindigt na een bezoek aan Griekenland, waar een vertaling van Olie zal worden gepresenteerd. Die reis, in gezelschap van la Pazza, vormt de climax van het boek, en geeft Trevi de gelegenheid om als exegeet van Pasolini's werk helemaal los te gaan.

Een onmogelijke ontmoeting is een monumentje voor Laura Betti, die Pasolini goed kende en een belangrijk deel van haar leven aan hem en zijn werk wijdde. Maar het is vooral een ode aan het geheimzinnige Olie, dat 'monster', dat dateert uit een tijd dat literatuur meer was dan alleen maar het schrijven van een mooi verhaal, waardoor het 'eenmaal achter uit een la opgediept, niet uit een ander tijdperk [leek] te komen, maar uit een andere dimensie'.

Een dubbel monument is veel voor iets meer dan 200 pagina's. Maar Trevi schildert een prachtig portret van Laura Betti, en wie na dit boek niet onmiddellijk op zoek gaat naar een exemplaar van Olie, heeft dringend hulp nodig.

Dat Een onmogelijke ontmoeting een wat moeizaam einde heeft, wordt rechtgezet door het smakelijke toetje dat Trevi ons daarna nog serveert: acht volle pagina's voetnoten, waarvan sommige verrukkelijk overbodig.