'Normaal bestaat helemaal niet'

Vlassig haar met een flinke mat en een dun jarentachtigsnorretje. Een bleke kippenborst onder een half open spijkerjack, een zelfgemaakte flodderbroek om luciferachtige benen. Gertjan Franciscus (34) valt op. Performer noemt hij zichzelf. Als hij op vrijdagavond met zijn muzikale partner Danilo Colonna optreedt in het Van Gogh Museum, maakt bij een aantal bezoekers de verbazing soms plaats voor lichte angst. Wie is deze vreemde, vrijwel naakte, alien-achtige figuur die soepel over de trap beweegt en fragmenten van de correspondentie tussen Van Gogh en zijn broer citeert?

Op de catwalk

Je kunt zijn ribben tellen, zijn geslacht heeft hij naar achteren geplakt en zijn gezicht gaat verscholen achter een masker van ontwerper en kunstenaar Rein Vollenga, die ook voor Lady Gaga werkt. Een week later, als hij in Arnhem meeloopt tijdens de afstudeershow van de jonge modeontwerper Christina Albrecht, roept zijn verschijning dezelfde verbaasde reacties op. Het enige dat Franciscus gemeen heeft met een gemiddeld model is zijn lichaamsbouw: hij is graatmager. Zijn manier van lopen is anders, veel theatraler. Tijdens de show kijkt hij vanaf de catwalk brutaal de camera in; dat doen modellen nooit.

Zijn debuut op de catwalk maakte bij vorig jaar, tijdens de afstudeershow van Sophie Hardeman, die toen eindexamen deed aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Met Hardeman gaat het hard sindsdien: binnen een jaar na haar afstuderen hangt haar kleding onder meer bij het toonaangevende Colette in Parijs. Met Franciscus gaat het net zo hard. Al wordt hij vooralsnog alleen benaderd door jonge modeontwerpers, onder wie Tijme Veldt, die vorig jaar afstudeerde aan de Rietveld Academie.

Undergroundimago

'De modescene is een van de eersten die me met open armen ontvangt', zegt Franciscus. Hij praat zachtjes, zijn formuleringen zijn vaag en wollig; hij heeft veel woorden nodig om een punt te maken. Dat de modewereld met hem wegloopt, is niet zo gek: meisjesachtige jongens en jongensachtige meisjes zijn momenteel een trend. De groep merken die zich afzet tegen het heersende schoonheidsideaal en opvallende typen gebruikt om producten aan te prijzen, wordt steeds groter.

Dat is marketing, want een groeiende groep van met name jonge consumenten kijkt liever naar modellen met een rauw randje dan naar een barbiepop in bikini. Invloedrijke modemerken als Gucci en Vetements sturen daarom meisjes met een bril, hazelip of een kaalgeschoren hoofd de catwalk op. En Jonny Johansson, creatief directeur van het Zweedse modelabel Acne Studios, vroeg afgelopen winter zijn 11-jarige zoon Frasse om model te staan voor de vrouwenmode. In Nederland is Franciscus een ideaal uithangbord voor merken die zich een undergroundimago willen aanmeten.

Een einzelgänger

Franciscus is een buitenstaander, een einzelgänger. Dat is hij al sinds hij zich op zijn 11de bewust werd van zijn homoseksualiteit. 'Er was maar één plek waar ik me echt veilig voelde: het circus. Op het podium kon ik mezelf zijn. Ik ben tot mijn 25ste actief geweest bij circus Rotjeknor in Rotterdam, eerst als leerling en later als docent.' Zijn ouders gaven les aan de vrije school, daar ging hij ook naartoe. 'Maar ik was niet erg goed op school. Daar ben ik heel onzeker van geworden: ik was bang dat ik het niet zou redden. De middelbare school heb ik niet eens afgemaakt.'

Op zijn 16de werd hij voor het eerst benaderd voor modellenwerk. Hij kreeg een contract aangeboden om tijdens de modeweken naar Milaan te komen, maar durfde niet. 'Ik was te bang. Ik was kort daarvoor in elkaar geslagen door een groep jongens omdat ik homo ben. Daarna heb ik mijn extravagante kleding weggegooid en mijn hoofd kaal geschoren, omdat het me veiliger leek om er min of meer straight uit te zien. Ik had in die tijd echt geen idee wat ik met mezelf aan moest. Ik heb zeven maanden in een hutje in de buurt van Draguignan in Zuid-Frankrijk gezeten. Om mezelf te ervaren zonder geconfronteerd te worden met de buitenwereld.'

Eindelijke een diploma

Vanaf zijn 16de heeft hij af en aan als zorgverlener bij Stichting Orion gewerkt, om wat bij te verdienen. Daar werkte hij met jongeren en volwassenen met een verstandelijke beperking. Omdat hij als kind op zijn best was in zijn rol als circusartiest, begon hij op zijn 19de met een opleiding aan de bekende circusschool Lido in Toulouse. Die opleiding heeft hij niet afgemaakt omdat hij de creatieve ruimte in het circus te beperkt vond.

Uiteindelijk haalde hij op zijn 28ste alsnog een masterdiploma, aan de postacademische theateropleiding van DAS Graduate School, onderdeel van de Amsterdamse Theaterschool. 'Ik ben met mijn afstudeervoorstelling alleen in Zwitserland op een festival uitgenodigd. In Amsterdam ben ik bij alle theaters langs geweest, maar de deuren bleven dicht. Had ik ein-de-lijk een diploma, had ik nog geen werk. Daar ben ik wel een tijdje depressief van geweest.'

Franciscus is zijn eigen podium gaan creëren. Niet in de reguliere theaters, maar in het nachtleven. Sinds een jaar of twee duikt hij geregeld op in alternatieve clubs zoals Radion en Cruquiusgilde in Amsterdam. Hij draagt zelfgemaakte, kleurrijke pakjes (of is halfnaakt) en hij danst op boxen en tafels. Als de muziek even stilvalt, laat hij soms vreemde klanken uit zijn keel komen. Op die manier is hij langzaamaan een fenomeen geworden. Bovendien heeft het nachtleven hem geholpen om zijn onzekerheid te overwinnen.

'Toen ik me daar begon te uiten, merkte ik dat mijn angst om mezelf te laten zien, helemaal niet was gebaseerd op de realiteit. Ik werd niet veroordeeld. Integendeel. In het nachtleven kom ik juist veel gelijkgestemden tegen: totale individuen die niet bang zijn om nergens bij te horen. Het zijn allemaal mensen die respect hebben voor elkaars anderszijn.'

Ja, bij het nachtleven hoort drugs. Franciscus gebruikt ook drugs. Ongeveer een keer per week. Dat vindt hij zelf helemaal niet vaak. 'Ik wil niet weken achtereen in een roes doorbrengen. Ik moet scherp blijven van mezelf, want ik heb een missie: ik wil mensen inspireren om het onbekende toe te laten.'

Anders zijn

Hij beschouwt de club en de catwalk nu als podia voor zijn performances. 'Ik ben geen model, maar ik hoop dat ik in de toekomst meer op de catwalk mag performen. De modewereld is zo stijf: er is heel veel van hetzelfde en modellen zijn net robots. Mode zou juist moeten inspireren om anders te zijn. Ik vind dat mensen elkaar over het algemeen veel te snel veroordelen op grond van leeftijd, ras, geslacht en seksuele voorkeur. Ik wil laten zien dat bang zijn niet nodig is. Normaal bestaat helemaal niet.'

Franciscus verdient nauwelijks geld. Voor zijn performances krijgt hij meestal weinig betaald en model zijn voor beginnend ontwerpers levert evenmin iets op. Daarom werkt hij nog steeds af en toe bij Stichting Orion. Daar geeft hij met trainer en coach Niels Greeve trainingen. Die trainingen hebben de vorm van een rollenspel, waarbij de performancekunstenaar de autist speelt. Medewerkers kunnen met hem oefenen hoe ze agressie kunnen voorkomen.

Reacties

'Ik heb nooit veel verdiend, ik heb vaak financiële stress. Maar gelukkig heb ik niet veel geld nodig. Ik leef al jaren op een alternatieve manier, bijna zonder geld. En ik merk dat er steeds meer ruimte is voor die manier van leven. Ik woon sinds kort in een nieuwe kunstenaarscommunity in Amsterdam-Noord waar het individuele anders-zijn de norm aan het worden is.'

Zijn verschijning lokt bijna dagelijks reacties uit. Maar hij voelt er niets meer voor om zichzelf te verstoppen, zoals vroeger. 'Ik laat zien dat mannen er vrouwelijk kunnen uitzien. Daarop krijg ik ook positieve reacties. En negatief commentaar weet ik steeds beter om te zetten in positief contact, door de confrontatie aan te gaan. Eigenlijk ben ik altijd aan het werk om mensen te laten zien dat het anders kan.'