Nederlandse architecten kritisch over uitbreiding Museum Kröller-Müller door Japanse sterarchitect

Maak een onderkomen voor kunst, waaronder de wereldberoemde Van Gogh-collectie van Helene Kröller-Müller, voortbouwend op het monumentale museum van architect Henry van de Velde uit 1938, dat in de jaren zeventig is uitgebreid door Wim Quist, midden in het natuurschoon van de Veluwe. Opwindender dan de nieuwbouwopdracht voor rijksmuseum Kröller-Müller wordt een ontwerpopgave niet.

Het leidt in architectuurkringen tot opwinding én gefronste wenkbrauwen dat het museum deze droomopdracht van 12 duizend vierkante meter onderhands heeft gegund aan Tadao Ando (81). De Japanse sterarchitect is bekend van onder meer het Modern Art Museum of Fort Worth (Texas) en de tot museum getransformeerde Bourse de Commerce (Parijs) en Punta della Dogana (Venetië) . Waarom kregen Nederlandse ontwerpers geen kans om mee te dingen naar de klus, door middel van een prijsvraag of aanbesteding? Zakelijk directeur Frits de Vogel licht de plannen – waarvan hij nog geen beeld wil tonen – toe.

Wat is de aanleiding voor de verbouwing?

‘We hebben te weinig ruimte voor het tonen van de collectie. We hebben nu 3.000 vierkante meter expositieruimte, en willen dat minimaal verdubbelen. Daarnaast is de entree te krap, ontbreken faciliteiten als genderneutrale toiletten en voldoet het restaurant met uitgiftebalie niet aan de hoge eisen die museumbezoekers, waarvan 46 procent uit het buitenland, tegenwoordig stellen.

‘In 2006 hebben we met toenmalig rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol gekeken naar uitbreidingsmogelijkheden. Die raakten door de economische crisis op de achtergrond. In 2016 hebben we de plannen zelf opgepakt en met hulp van bouwmanagementbureau ToorendPartners massastudies gedaan. We kwamen al snel uit op een ondergrondse uitbreiding. Anders moet je de hoogte in of krijg je een enorm complex. Dat is niet passend op deze plek. We willen een gebouw met een zo klein mogelijke voetafdruk en met zo veel mogelijk groen, als onderdeel van de museumbeleving.’

Hoe bent u bij Tadao Ando gekomen?

‘We zitten in Natura2000-gebied, en beschouwen de bestaande gebouwen van Henry van de Velde en Wim Quist als onderdeel van onze collectie. We zochten iemand die kan werken in zo’n gevoelige context en kwamen op twee namen: Ando en een andere, eveneens buitenlandse architect. Ando heeft respect voor de natuur en kan goed aansluiten op bestaande gebouwen. Zijn materiaalgebruik, met onafgewerkte betonnen wanden, past ook bij dat van Quist en Van de Velde: er zit een bepaalde soberheid in. We werden overtuigd door ons bezoek aan het Chichu Art Museum op het Japanse eiland Naoshima. Dat is ondergronds gebouwd, maar voelt niet zo. Architect Quist hebben we in een vroeg stadium deelgenoot gemaakt van de plannen, hij was enthousiast.’

Architect Marjolein van Eig maakte zich in een column op Architectenweb boos over de beslissing om een 81-jarige ‘starchitect uit de oude doos’ te kiezen. Ze kreeg bijval uit de architectengemeenschap. Waarom kiest Kröller-Müller niet voor jong ontwerptalent, in Nederland volop aanwezig? Van Eig oppert dat het museum alsnog een open ontwerpprijsvraag kan organiseren. Heeft u dat overwogen?

‘Nee, Museum Kröller-Müller heeft altijd zelf zijn architecten gekozen. Wij zijn een publiek gebouw, hebben de ambitie om te groeien en zijn daarbij voor een bepaalde vorm van zekerheid gegaan. Tadao Ando is a reason to travel, daar komen mensen voor.’

Past het om als rijksmuseum deze opdracht onderhands aan Ando te geven?

‘Als wij een kunstwerk laten vervaardigen, organiseren we daarvoor geen aanbesteding: we zoeken een kunstenaar die dat kan. Zo hebben we ook de opgave voor het gebouw benaderd.’

Maar u kunt toch niet zomaar om de aanbestedingswet heen?

‘Zeker niet. Wij zien het ontwerp van het gebouw als een unieke artistieke prestatie. Dit is niet aanbestedingsplichtig. Bij de opdracht voor de uitvoerend architect ligt dat anders: die is in oktober 2022 aanbesteed. Ando blijft betrokken als ontwerpend architect.’

De Raad van State haalde recentelijk een streep door de bouwvrijstelling voor stikstofregels. Heeft dat invloed op de bouwplannen, zo midden in een nationaal park?

‘Het is een interessante uitdaging. We moeten een stikstofvergunning aanvragen, en gaan onderzoeken hoe we dat voor elkaar krijgen. Kan het met elektrische vrachtwagens, of een materialendepot op locatie? Ons uitgangspunt is dat we niet alleen een gebouw neerzetten, maar ook de natuurlijke omgeving versterken. Het museum inclusief uitbreiding moet straks minder stikstof en CO2 uitstoten dan nu. We gaan bijvoorbeeld van het gas af, en willen een zogeheten Breeam Excellent-duurzaamheidscertificaat behalen.’

Hoe valt dat te rijmen met beton, Ando’s handelsmerk?

‘Het zou jammer zijn als dat er niet in komt. We hebben het ook gehad over gerecycled beton. Ando is zich bewust van de ontwikkelingen op dit gebied.’

Waarom krijgt het publiek niets van de plannen te zien?

‘In een traject als dit heb je te maken met veel stakeholders, en is niet meteen duidelijk of alles te realiseren is. Als we de aanbesteding van het uitvoerend werk hebben afgerond, gaan we kijken wat we aan beeld kunnen tonen.’

Wanneer moet de nieuwbouw klaar zijn?

‘We zijn nog in gesprek met het ministerie van OCW over de financiering; een deel daarvan moet nog worden geregeld. Medio 2025 willen we beginnen met graven, 2028 hopen we de uitbreiding te onthullen. Ik zeg bewust uitbreiding, want de gebouwen van Quist en Van de Velde blijven staan. We zullen enkel een dienstvleugel slopen. De bouwactiviteiten gaan we gefaseerd uitvoeren, zodat een deel van het museum steeds kan openblijven.’