Na de ramp: zo’n panklaar post-apocalyptisch decor is voer voor fotografen

Het sprong eruit in het aanbod van de grote fotopersbureaus deze week, tussen de horror, de onverzettelijkheid, de vernietiging en de heroïek die bij de oorlog in Oekraïne horen, in de kleuren puingrauw en legergroen. Opeens waren daar weer de traditionele beelden van sakura, het Japanse kersenbloesemfestival dat eind maart en begin april miljoenen toeristen naar de parken van de grote Japanse steden trekt. Fotografisch houdt men zich daar aan strakke afspraken, met de bloesem op zijn Van Goghs en een strakblauwe hemel als contrast. En als je al mensen in beeld brengt, dan verdient het aanbeveling om ze in traditionele kledij voor, tussen of achter de bloesem te zetten.

Laten we wel wezen: niemand zou het merken als de persbureaus gewoon de la van lente 2018 zouden opentrekken. Sakura brengt in Japan ook een ondertoon van lichte weemoed mee, want het bloesemseizoen is snel voorbij; mooi en kort. Wie ook maar een fractie te laat is, treft kale bomen en een dik tapijt van witte bloesembladeren aan.

Het Nederlandse duo Robert Knoth (fotograaf) en Antoinette de Jong (journalist) is gefascineerd door de Japanse natuur, en niet alleen door het hoogst geritualiseerde en gecultiveerde kersenbloesemmoment. Tree and Soil, in 2020 al een van de fotoboeken van het jaar (volgens deze krant) en nu een expositie in het Fotomuseum Den Haag, is onder meer het verslag van meerdere reizen naar de Japanse provincie (prefectuur) Fukushima. Het gebied werd in maart 2011 getroffen door een ramp in drie stappen: een zware aardbeving, gevolgd door een catastrofale tsunami, die onder meer de kerncentrale van Fukushima beschadigde, met als gevolg dat radioactief materiaal vrijkwam. Honderdzestigduizend mensen moesten op stel en sprong het gebied verlaten.

Achtergelaten dieren achter slot en grendel stierven snel van honger, een aantal struisvogels ontsnapte en begon in de verlaten streek aan een nieuw leven. De natuur ging zijn gang en kwam tussen het gebarsten asfalt omhoog in de vorm van groene scheuten; de herinnering aan de mens werd snel overwoekerd. Het stralingsgevaar bleef, maar onzichtbaar dus, althans zonder geigerteller. Een van de onvoorziene bijeffecten van de ramp was de aantrekkingskracht die hij had op fotografen, al dan niet professioneel, die allemaal dit panklare post-apocalyptische decor wilden vastleggen. Neem het duo Bob en Frederik die voor hun YouTubekanaal Exploring the Unbeaten Path (‘unbeaten’ als in ‘verboden te betreden’) het filmpje ‘Een verlaten supermarkt (met alle spullen)’ maakte: inmiddels 2,2 miljoen keer bekeken.

Een van de opvallendste foto’s uit Tree and Soil, het boek en nu de expositie, heeft als titel ‘Drink Paradise’, een beeld van overwoekerde frisdrankautomaten zoals ze op ongeveer elke Japanse straathoek staan opgesteld. Elf jaar na de ramp inmiddels een klassiek geworden beeld, ook door het feit dat de verlichting in de automaten nog brandt, wat, in combinatie met het hoog opgeschoten onkruid, een kleine kortsluiting in de hersenen geeft .

Rond Tsjernobyl, in het huidige Oekraïne, ontstond er in de jaren na de ramp ook een dergelijke fotografische rampencultuur, maar op een of andere manier paste de desolate Sovjet-architectuur precies bij het beeld na de ramp, alsof het verval al ver vóór de meltdown was ingetreden. Voor De Jong en Knoth gaat hun project over de technologie, ‘die als een boemerang bij de mens terugkeert’. Tijdens hun onderzoek voelden ze zich als archeologen, ‘ergens in de verre toekomst, die proberen vast te stellen wat er is gebeurd.’

Ondertussen lijkt de discussie over de afhankelijkheid van Russisch gas het onderwerp kernenergie ook weer op de agenda te hebben gezet, als optie dus, en niet als technologische boemerang. Het bloesemseizoen in Japan is al weer bijna voorbij. Sakura zal uit de tijdlijnen verdwijnen. De oorlog in Oekraïne voorlopig niet.