Mozart heeft geen glansspoelmiddel nodig

Ik moet iets rechtzetten. Toen ik vele jaren geleden (2016) een inleiding tot de klassieke muziek uitbracht (Alles begint bij Bach), wijdde ik in dat boek hele hoofdstukken aan Beethoven, aan Mendelssohn, aan Schönberg, en natuurlijk aan Bach. Maar een van de allergrootsten kreeg géén eigen hoofdstuk, wat me een paar reprimandes in recensies en een spambox vol haatmail van boze oude mannen opleverde.

Vergeef me: ik wilde niet de zoveelste zijn die zou schrijven over het door zijn vader uitgebuite kindsterretje Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), dat op zijn 8ste al zijn eerste symfonie schreef en zijn eerste opera op zijn 11de. Ik had geen zin om weer die mythen over zijn dood op te dissen (toch gedaan). Maar wat me vooral tegenstond: er is geen kanttekening, mits of maar te plaatsen bij Mozarts genialiteit, waardoor je je als gewone sterveling extra klein voelt.

Beethoven was een ploeteraar die geniale stukken maakte, maar óók bagger uit zijn veer kreeg (twee woorden: Wellingtons Sieg). Bach doorzag de harmonische mogelijkheden beter dan wie dan ook, maar was niet zo vroegrijp. Nee, dan Mozart, bij wie zó’n jaloersmakende bulk talent zich al zó vroeg openbaarde, dat je op basis van zijn oeuvre niet zou zeggen dat hij maar zo kort leefde. Drie werken om je te overtuigen.

1. Fantasia in c-klein

Wat maakt Mozart zo goed? Zijn composities blinken uit in evenwicht en zeggingskracht. Ze hebben vaak iets onontkoombaars. Neem de Fantasia in c-klein voor piano (KV 475 – KV staat voor Köchel-Verzeichnis, de catalogus van meneer Köchel): met een klein gebaar zuigt hij je een geheel eigen wereld in. Wat volgt, is een perfect uitgestippelde toonsoortenreis. Ik zweer op de een of andere manier bij de huis-tuin-en-keukenopname van de excentrieke Oostenrijkse pianist Friedrich Gulda: Mozarts muziek heeft geen glansspoelmiddel nodig.

2. Don Giovanni

Ik weet het: de kans dat je een hele opera gaat streamen, is niet zo groot (doe je het wel, lees dan vooral de tekst mee). Maar wie zich tot de hits beperkt van Don Giovanni (1787), op tekst van Lorenzo da Ponte, doet zichzelf tekort. Ik ken geen kunstwerk waarin humor en duisternis zo vanzelfsprekend samengaan. Mozart schrijft zo heerlijk voor de stem (dat duet Là ci darem la mano bijvoorbeeld) dat zelfs de grootste zanghater zingend de zaal verlaat.

3. Dissonantenkwartet

Wat je eigenlijk van niet één andere componist kunt zeggen: Mozart schreef meerdere onbetwiste, ‘triple-A’-meesterwerken in alle belangrijke genres en vormen van zijn tijd. Muziekcritici zijn dat tijdperkje vanaf de 19de eeuw niet voor niets de ‘klassieke periode’ gaan noemen. Met Haydn en Beethoven behoort Mozart dus tot de klassiekste componisten uit de klassieke muziek.

En een van die überklassieke genres is het strijkkwartet (twee violen, altviool en cello). Het Dissonantenkwartet, met zijn vervreemdende opening, is Mozarts beroemdste. Ik draai meestal de uitvoering van het Hagen Quartett. Het is dat ik niet gelovig ben, anders zou ik God driemaal daags op mijn blote knieën danken dat die wonderboy uit Salzburg toch 35 jaar op deze planeet heeft rondgelopen.