Mondriaan Fonds onder vuur over Nederlandse selectie voor Biënnale Venetië

Rond de uitverkiezing van de kunstenaars die Nederland volgend jaar mogen vertegenwoordigen op de Biënnale van Venetië is een conflict ontstaan. De curatoren en kunstenaars die op de shortlist stonden maar niet werden geselecteerd, hebben formeel bezwaar aangetekend bij het Mondriaan Fonds, dat de selectieronde voor de Biënnale organiseert. Volgens hen schort er van alles aan de uitverkiezing. Het fonds bestrijdt dat. De bezwaar­makers willen dat een nieuwe jury naar de shortlist kijkt.

Vorige maand maakte het Mon­driaan Fonds bekend dat werk van drie kunstenaars, Stanley Brouwn, Remy Jungerman en Iris Kensmil, in het Nederlandse paviljoen te zien zal zijn tijdens het tweejaarlijkse kunstfestival in Venetië. Een jury had zeventig voorstellen beoordeeld die waren ingezonden door kunstenaars en ­curatoren. Het winnende idee kwam van Benno Tempel, directeur van het Gemeentemuseum Den Haag.

Bezwaar van weduwe

De kans om Nederland te vertegenwoordigen kan veel prestige opleveren voor een curator en kunstenaar. Tijdens de Biënnale van Venetië komt de crème de la crème van de inter­nationale kunstwereld samen. Voor de tentoonstelling in het Nederlandse ­paviljoen is ook een groot budget ­beschikbaar: 700 duizend euro. Toch heeft de weduwe van de in 2017 over­leden Stanley Brouwn bezwaar ­gemaakt tegen de uitverkiezing van haar man, waarvan ze pas hoorde ­nadat de jury haar keuze had gemaakt.

Stanley Brouwn was principieel ­tegen groepstentoonstellingen, zo luidde haar kritiek. En waar hij zijn ­biografie ten dienste van zijn kunst buiten beschouwing wilde laten, zou hij, geboren in Paramaribo, nu met twee kunstenaars worden getoond die ook van Surinaamse afkomst zijn. Hun gezamenlijke tentoonstelling in Venetië moest ‘nieuwe perspectieven bieden op het begrip nationale identiteit’.

Naar aanleiding van de kritiek van de weduwe besloten Tempel, Jungerman en Kensmil hun voorstel aan te passen: het werk van Brouwn zou ‘niet fysiek aanwezig zijn’, maar ‘weerklank’ vinden in het werk van Jungerman en Kensmil. De jury, die werd voorgezeten door directeur ­Birgit Donker van het Mondriaan Fonds, ging daarmee akkoord.

Maar zeven andere curatoren en kunstenaars die met drie voorstellen de shortlist hadden gehaald, hebben officieel protest aangetekend tegen deze gang van zaken in een brief aan het Mondriaan Fonds. De Volkskrant beschikt over die brief, alsmede het antwoord op 6 juni van een advocaat namens het fonds.

Het protest

De curatoren en kunstenaars verwijten het Mondriaan Fonds dat ­Tempel, Jungerman en Kensmil hun plan hebben mogen aanpassen terwijl hún die gelegenheid niet is geboden. Het Mondriaan Fonds is volgens hen ‘afgeweken van de procedure die zij zelf heeft opgesteld’. Ook had Stanley Brouwn volgens hen niet uitgekozen mogen worden omdat hij al eerder, in 1982, een solotentoonstelling in het Nederlandse paviljoen had gehad. ‘De kunstenaar mag geen solo hebben gehad op de Biënnale van Venetië’, staat in de procedureregels.

Die schrijven ook voor dat de curator die het plan indient nauw samenwerkt met de kunstenaar. Dat zou in het geval van Brouwn niet zijn gebeurd omdat de weduwe pas door Benno Tempel werd geïnformeerd ­nadat zijn plan was uitverkozen. De bezwaarmakers vragen zich af of Tempel wel als ‘curator van de nationale inzending’ mag optreden nu hij een voorstel heeft ingediend dat ‘rechtstreeks indruist tegen de opvattingen en wensen van de kunstenaar, en wiens erven en representanten hij niet heeft geconsulteerd om het werk in deze context te tonen’. Dit is volgens de briefschrijvers, tot wie bekende namen in de Nederlandse kunstwereld behoren, een ‘weinig ethische handelswijze’.

Het bezwaar van de curatoren en kunstenaars is ook opmerkelijk omdat het Mondriaan Fonds jaarlijks de subsidies van het Rijk voor beeldend kunstenaars verdeelt. De briefschrijvers willen geen toelichting geven en wensen anoniem te blijven uit angst voor reputatieschade. De shortlist was deze keer door de jury en het Mon­driaan Fonds ook geheimgehouden.

Het antwoord van de advocaat

De advocaat van het Mondriaan Fonds stelt dat de gang van zaken rond de weduwe door het fonds wordt betreurd. Maar het aangepaste plan van Tempel c.s. voldoet nog steeds aan de uitgangspunten van hun oorspronkelijke plan. Daarom is er ‘geen recht en reden dat de andere inzendingen op de shortlist nog eens beoordeeld worden’.

Het werk van Brouwn kon ondanks zijn eerdere solotentoonstelling op de Biënnale wel opnieuw worden getoond, aldus het fonds, omdat het om een groepstentoonstelling gaat en niet een tweede expositie alleen.

De curatoren en kunstenaars beraden zich op verdere acties. Birgit ­Donker, directeur van het Mondriaan Fonds, vindt de kwestie ‘ontzettend vervelend voor alle partijen’ en zegt het antwoord van de bezwaarmakers af te wachten.