‘Momenten van sociaal ongemak, van hapering, zijn van grote waarde’

Bij binnenkomst wordt het publiek in twee groepen verdeeld. Er zijn twee tribunes, van elkaar gescheiden door een wand. Er zijn ook twee speelvloeren. De zeven acteurs rennen heen en weer om alle scènes te spelen. Beide publieksgroepen zien dus dezelfde voorstelling, maar noodzakelijkerwijs in een andere volgorde.

‘Je krijgt als toeschouwer wel flarden mee van de andere kant’, zegt regisseur Sarah Moeremans (42). ‘Er is het vermoeden van een tweede wereld, zonder dat je die kunt zien.’

What Ever Happend to Mr. Pete? is een theaterexperiment van Het Zuidelijk Toneel. Het is een voorstelling van Moeremans, die sinds 2020 co-artistiek leider is van de groep. De Vlaamse theatermaker, die al jaren in Nederland woont en werkt, is het gewend om in haar werk te breken met theaterwetten en -tradities, vaak met grappige gevolgen.

Bij het Noord Nederlands Toneel maakte ze de veel geroemde Crashtest Ibsen-serie, waarin de personages zich bewust waren van het feit dat ze in een meer dan honderd jaar oud toneelstuk stonden, met dito waarden en normen, om daar dan weer ongezouten commentaar op te geven. Bij Oostpool deed ze min of meer hetzelfde met de sprookjes Robin Hood, Bambi en De Rattenvanger.

Vaak werkt Moeremans samen met schrijver Joachim Robbrecht. Ook nu weer, maar de werkwijze was dit keer iets anders. Bij Het Zuidelijk Toneel werken ze met jaarthema’s. Het publiek mag stemmen welke dat zijn. Moeremans: ‘Toen kreeg ik opeens het thema eenzaamheid op mijn bordje. Dat was door vijfhonderd kiezers gekozen als het meest urgente thema om nu theater over te maken. Eenzaamheid is blijkbaar populair. Ik zou daar zelf nooit op gekomen zijn.’

Toch gingen zij en Robbrecht ermee aan de slag. Het lukte ze om het thema te koppelen aan hun gezamenlijke, licht absurdistische theatertaal. Moeremans: ‘Ik bedacht dat eenzaamheid je bekruipt als je vervreemd raakt van je omgeving.’

Samen met de acteurs werkten Moeremans en Robbrecht aan scènes waarin de vervreemding van ene Mr. Pete (gespeeld door Gillis Biesheuvel en Joep van der Geest) centraal staat. Moeremans: ‘Pete is een personage uit de tv-serie Twin Peaks van David Lynch. Pete fascineerde mij altijd mateloos door zijn gewoonheid. Er schuilt een Pete in ons allemaal. Pete is in wezen onze Alleman.’

In de voorstelling verdwijnen één voor één alle zekerheden die Pete dacht te hebben in zijn leven. Hij dacht de mensen om zich heen te kennen. Hij dacht dat ze het goed met hem voorhadden. Hij dacht dat hij in de realiteit leefde. Voorbeeld: op een gegeven moment komt er iemand binnen, die zegt Pete te herkennen van vroeger, maar zelf twijfelt Pete aan die herkenning. Vervolgens ziet hij het publiek zitten. Maar als hij het aan zijn collega’s vraagt, ziet geen van hen wat hij ziet. ‘Het is een komen en gaan van herkenning en vervreemding’, zegt Moeremans. ‘En daarmee komt Pete dichter en dichter bij het isolement.’

Om die vervreemding kracht bij te zetten, heeft ze de spelers aangezet om ‘een heel nieuwe wereld te creëren’. Die kwam tot stand door veel improviseren, herschrijven door Robbrecht en monteren door Moeremans. ‘Ik vroeg de spelers om Lynchiaans te spelen, Beckettiaans te praten en Pinteriaans de situatie aan te gaan.’ Dat houdt in dat het geen satire is geworden, zoals veel van haar eerdere werk, maar absurdistisch theater. De humor zit hem in zaken als herhaling, korte zinnetjes en sociaal ongemak.

Kan een mens voelen wat een ander voelt, dat is de vraag. ‘Vaak niet, en dat maakt ons eenzaam. Ik moet toegeven dat ik het onderwerp best eng vind, misschien wel te persoonlijk. Ik ben tijdens repetities zelden zo beschaamd geweest over hoe ontroerd ik ben door wat ik zie. En de grap is: ik zit hier in een verder lege kantine, ik zeg dat tegen u, maar mijn spelers weten dat niet eens. Ik ben ver buiten mijn comfortzone getreden.’

Ze hoopt dat het publiek dat ongemak ook ervaart. ‘Net als mr. Pete heb ik geen invloed op wat mensen denken, maar het zou fijn zijn, als ze naar buiten gaan met een vaag gevoel van herkenning. Ik zou willen dat je straks niet zozeer over de voorstelling nadenkt, maar over het moment waarop de mr. Pete in jou de kop opstak.’

‘Ik denk dat die momenten van sociaal ongemak, momenten van hapering, waarop het even niet effectief, efficiënt of gestroomlijnd verloopt, van grote waarde zijn. Banaal en grillig als ze zijn, die maken ons mens. Als je je realiseert dat je daarin niet alleen bent, dan kun je dat deel van jezelf beter omarmen.’

What Ever Happend To Mr. Pete? gaat in première op 12/2 in Tilburg. Tournee t/m 12/5.