'Mijn film is vormmengeling tussen documentaire en fictie'

'Een vormmengeling tussen documentaire en fictie', zo omschrijft de 34-jarige filmmaker en schrijver Kaweh Modiri zijn speelfilmdebuut Bodkin Ras. Modiri, geboren in Teheran en woonachtig in Amsterdam, verzon zijn hoofdpersonage Bodkin, die in het Schotse stadje Forres belandt, in rouwdouwerskroeg The Eagle om precies te zijn, na halsoverkop uit Nederland te zijn gevlucht. De stamgasten in die kroeg zijn levensechte mensen: Bodkin treft onder meer de markante dichter en voormalig bajesklant Red James en de getraumatiseerde Eddie, die voor de camera van Modiri hun verhaal vertellen.

Die combinatie leverde tijdens het draaien een bijzondere, voelbare spanning op. Zo ging James, die tegenwoordig uit voorzorg vaker uit de kroeg blijft omdat hij onder invloed zelfs zijn eigen vrienden in elkaar slaat, Modiri op een gegeven moment bijna te lijf met een vikingbijl. 'Ik probeerde hem een paar zinnen in de mond te leggen', zegt Modiri. 'Zijn eigen woorden, die hij eerder zelf had uitgesproken en nu voor de camera moest herhalen. Maar hij liep vast en dat frustreerde hem. James moet gewoon in zijn eigen ritme en eigen woorden praten, ontdekte ik. Dan komt het wel goed.'

Waarom wilde je over deze mensen een film maken?

'Ik herken het gevoel van ontheemding waar zij mee worstelen, het gevoel er niet helemaal bij te horen. Dit zijn de zogeheten outlaws, alcoholisten en criminelen waar de rest van het stadje het liefst met een grote bocht omheen loopt. Een taxichauffeur in het stadje zei zelfs letterlijk: 'Je raakt hier nergens in de problemen, maar er is één plek waar je niet naartoe moet gaan...'

'Ik voel die ontheemding vanwege mijn achtergrond: Nederland is mijn thuis, ik ben drie keer teruggegaan naar Iran en het was voor mij steeds snel duidelijk dat ik daar niet thuishoor, maar de Iraanse cultuur zit óók in mij. Dat gevoel heb ik in mijn geval omgezet in iets positiefs, door er bijvoorbeeld een film over te maken, maar je kunt je blijkbaar ook ontheemd voelen als je je hele leven in hetzelfde stadje hebt gewoond. Die ontheemding kan bovendien gevaarlijk zijn. In heel Europa zien we wat het teweeg kan brengen als dit gevoel wordt gecombineerd met radicale gedachten.'

Forres is een stadje van 12 duizend inwoners, hoog in het noorden van Schotland. Hoe raakte je daar verzeild?

'Negen jaar geleden bezocht ik een vriend die daar op dat moment woonde. Ik zat in een zwaarmoedige periode - mijn relatie was net beëindigd - maar hier voelde het helemaal alsof ik op een doodlopende weg terecht was gekomen. Het is een klein, hermetisch afgesloten stadje waar niets leek te gebeuren. Iedereen zat zwaar aan de drank. In de twee weken die ik er doorbracht hoorde ik verhalen over mensen die zelfmoord hadden gepleegd, of waren bezweken aan een overdosis. Toen ik 's middags de kroeg in dook, terwijl ik de hele dag in bed had liggen somberen, zeiden de mensen aan de bar volkomen gemeend: wat ben jij vrolijk! Over hen dacht ik hetzelfde: wat hebben deze mensen het naar hun zin. Schotten hebben een groot gevoel voor humor. Niemand jankt om zijn eigen ellende. Ze lachen liever alsof ze de gelukkigste mensen op aarde zijn. Maar daaronder lag een heleboel verborgen leed.'

Over de eerste zestien jaar van zijn leven schreef Modiri de tragikomische roman Meneer Sadek en de anderen, die in 2012 werd gepubliceerd. Daarin vertelt hij onder meer over de vlucht van zijn familie voor het Iraanse regime, via Moskou en Istanboel naar Amersfoort. In het vliegtuig van Turkije naar Nederland - Modiri was 5 jaar oud - ontmoette hij zijn toekomstige beste vriend Sohrab Bayat, die hij bijna dertig jaar later castte voor de rol van Bodkin.

Het lag altijd al vast dat we samen iets zouden doen, zegt Modiri. En hun vriendschap stond de rolverdeling tussen regisseur en acteur niet in de weg. 'Het was belangrijk om aan een half woord genoeg te hebben. Hij moest heel ingetogen spelen en vooral ruimte geven. De echte mensen moesten zich bij hem op hun gemak voelen, zodat ze makkelijker over hun emoties vertellen. Als hij met zijn spel te veel de aandacht op zichzelf zou vestigen, zou dat enorm hebben gevloekt met de andere personages. Sohrabs personage is juist dienstbaar: via hem moeten we de verhalen van de andere karakters leren kennen.'

_{(Tekst gaat verder onder de afbeelding)}

Het mengen van fictie en documentaire is een opmerkelijke filmtrend. Liet je je inspireren door een specifieke film of maker?

'Die combinatie zegt mij op zich niet zoveel, het gaat erom hoe en waarom het wordt gedaan. Toevallig komt de grootste en belangrijkste maker binnen deze traditie uit mijn geboorteland: Abbas Kiarostami. Ik was een jaar of 12 toen ik hem ontdekte. Met mijn ouders op het filmfestival van Rotterdam, samen Iraanse films kijken. Vooral Close Up, uit 1990, vormde een inspiratie voor Bodkin Ras. Daarin doet een man zich voor als de Iraanse filmmaker Mohsen Makhmalbaf. Hij wordt ontdekt en moet voor de rechtbank verschijnen. Kiarostami monteert rechtbankscènes en geënsceneerde momenten, waarin de bedrieger zichzelf speelt, door elkaar om zijn verhaal te vertellen.'

Waarom plaatste je in je film een fictief personage tussen echte mensen?

'Om het verstopte drama uit te lichten. Fictie kan de werkelijkheid scherper in beeld brengen. Eddie, een andere stamgast van The Eagle, heeft bijvoorbeeld twee zonen die zich hebben verhangen. Dat heeft hij niet verwerkt, voor zover je dat überhaupt kunt verwerken, daarom drinkt hij ook zo veel. Ik bedacht een scène waarin Bodkin, die in de film bij Eddie logeert en dronken thuiskomt, vraagt naar de kinderen op een foto aan Eddies muur. Het was de bedoeling dat Eddie daarna vrijuit zou spreken. Eddie zei: oké, ik doe het, maar ik doe het maar één keer en ik ga niets zeggen. In een take van vijf minuten improviseerde hij vervolgens de hele scène bij elkaar. Hij kijkt naar de foto, brengt Bodkin naar bed, loopt terug naar de foto, kijkt nog eens. Vanaf het moment dat de camera ging draaien, wist hij precies waar die emoties lagen. Hij was er met een heel andere concentratie en intensiteit mee bezig dan op ieder ander moment. Een professioneel acteur had het niet beter kunnen doen en ik had het nooit beter kunnen regisseren dan zoals hij improviseerde.'

Hoe zorg je ervoor dat je een kwetsbare man op dat moeilijke moment niet manipuleert?

'Ik begaf mij op een dunne lijn. Dat vond ik tijdens het draaien heel spannend - en die spanning zie je hopelijk terug in de film. Natuurlijk is het niet mijn bedoeling misbruik van Eddies gevoel te maken, maar het kan zomaar gebeuren. Of je zet per ongeluk iets in werking zetten waarvan je niet meer weet wat de gevolgen zijn. Ik ben gewoon op mijn intuïtie afgegaan en heb geen seconde getwijfeld aan mijn integriteit jegens Eddie.'

Hoe reageerden de andere inwoners van het stadje?

'In eerste instantie dachten ze dat we een satire maakten, dat we de mensen in The Eagle voor de gek hielden. Waarom zou een groepje filmmakers uit Amsterdam anders uitgerekend naar Forres komen, een plek waar niets gebeurt, om de lokale alcoholisten op te zoeken?

'Wat ik zó mooi vond: toen de andere inwoners de film uiteindelijk zagen, hadden ze voor het eerst bewondering voor de mensen die ze daarvóór altijd hadden ontweken. Ook de relatie tussen Eddie en zijn dochter is veranderd. Ze beschouwde haar vader altijd als een loser, maar dankzij de film zag ze waar haar vader al die tijd mee worstelde, en hoe uitbundig hij na afloop van de première werd geprezen.'