Met/zonder geel/groen terras/balkon

Wie een huis koopt, mag tevreden zijn met een zelf te kiezen badkamertegel. Zelfs in Amsterdam IJburg, ontworsteld aan het water, dat geldt als toonbeeld van moderne landwinning en architectuur. Want in Nederland is alles, tot op het lichtknopje in het toilet aan voorschriften gehouden. Stedenbouwers gruwen er van burgerlijke verscheidenheid, en nieuwbouw dient, zeker als het Vinex-woningen betreft, traditioneel een massaproduct te zijn vanwege het gemak en de goedkoopte.

Maar daar gaat verandering in komen. Op datzelfde IJburg biedt de firma Lingotto Vastgoed sinds kort 25 kavels aan die naar eigen inzicht vorm krijgen, en wel via een ontwerpprogramma op internet. Ultimulti heet het project en de website toont vrolijke Legosteentjes, maar verder is het bloedserieus. Speel zelf de architect: kies de plek, kies het aantal bouwlagen, de indeling, de kleur van de gevel, al dan niet een dakterras of schuifpui. Onder in het scherm verschijnt meteen de prijs. Leuk voor een paar avonden puzzelen en als het af is: klik voor een optie.

Voor een gevel in geel stucwerk betaal je 5500 euro, terwijl eentje van leisteen 12000 kost. Een dakterras doet 30000 euro en een Frans balkonnetje op de hoogste verdieping 2500 euro. De handtekening moet nog gezet bij de makelaar, maar dan is het ook klaar.

'Het is maximale consumentenvrijheid', zegt Bob Jansen van Lingotto. 'Eigenlijk hadden we het veel gekker willen maken, met duizend verschillende keuzemogelijkheden, maar dat is nog lastig op internet.' Hij ziet het er wel van komen. Dit is wat de klant wil, zegt hij: zelf de regie houden, maar zonder het gehussel met bouwvergunningen, architecten en aannemers. 'Gemakkelijker dan een eigen huis op een kavel, meer vrijheid dan een huis uit een catalogus.'

Dat wil zeggen: de huizen blijven op elkaar lijken omdat ze moeten voldoen aan het bouwbesluit, aan stedebouwkundige regels, aan de regels van het Garantie Instituut Woningbouw, aan het denkraam van de architect en aan de wetten van de economie, die voorschrijven dat seriebouw altijd goedkoper is. Verscheidenheid in de vorm van het dak is daarom onmogelijk op IJburg. Een raamloze voorgevel idem. Het meest in het oog springende zelfbouwmoment is de keuze voor de kleur en afwerking van de muren; rood baksteen, leisteen of blauw werzalit. Maar wie feloranje kozijnen wil – geen kans.

Nu is dit deel van IJburg, dat Steigereiland heet, wel een verhaal apart. Steigereiland is een vrijstaat. Hier mag welstandsvrij worden gebouwd, zoals dat heet; de gemeente verkoopt slechts kavels. Zo komt er – mocht het lukken – een huis van leem en stro. En een knalblauwe villa. Omdat de gemeente de kavels niet kwijt kon, mocht Lingotto er 25 tegelijk ontwikkelen met dit als resultaat, onder het motto dat eenvormigheid geen gezicht is op zo'n eiland vol eigengereide ideeën.

Toch verwacht Jansen dat dit de toekomst is van het nieuwbouwbouwen, ook op gewone locaties. 'Het is wat de klant wil, en wat de overheid wil. Je ziet hetzelfde gebeuren bij auto's. Die koop je kaal, en daar voeg je dan zelf de toeters en bellen aan toe.'

Sim City in Vinexland. Het is geen nieuw idee; ook voor grote ontwikkelaars is maatwerk een normaal woord geworden en ook zij zien er de toekomst in. Bouwfonds bijvoorbeeld heeft dat Persoonlijk Wonen genoemd, maar de meest ambitieuze onderneming op dit gebied is bouw-en ontwikkelbedrijf Heijmans. Dat heeft inmiddels zeven van dergelijke projecten door heel Nederland en is er trots op te bouwen in het goedkopere segment, waar vroeger alleen de rijken toekwamen aan het in elkaar puzzelen van een eigen huis.

Dat heet wenswonen bij Heijmans en gaat niet via internet, maar met een cd-rom die op verzoek wordt toegestuurd. Die bevat een woonplanner die in grote lijnen op dezelfde manier werkt als Ultimulti. Kies een plek, kies de grootte, kies de kleur, kies een extra balkon of een dakterras en zie direct de prijs. Maar ook hier zijn knaloranje kozijnen moeilijk, net als een blinde voorgevel.

De mate van keuzevrijheid hangt vooral af van de gemeente, zegt Fons van Lith namens Heijmans. Een pilot-project in Zaltbommel (de Waalveste) had vooral keuzemogelijkheden in het interieur, terwijl een project dat in Almere op opleveren staat (in de Stripheldenbuurt) al veel verder tegemoet is gekomen aan de wensen van toekomstige bewoners.

Veel mensen kiezen voor een redelijk standaard huis, aldus Van Lith. 'Ook als ze veel keuzemogelijkheden hebben. Kennelijk moeten ze toch aan deze nieuwe vorm van een huis kopen wennen.'

Maar dat heeft misschien ook te maken met de prijs. Een basishuis is niet bijzonder duur, maar aan elke extra toevoeging (luifel boven de deur, schuifpui naar de tuin, leistenen voorgevel) zit een apart prijskaartje en zo kan de kassabon die verschijnt bij het puzzelen met de cd-rom of op de internetsite aardig oplopen.

Toch maar eens aan een échte zelfbouwer gevraagd of het wat is, dat knutselen achter een beeldscherm. Architect en kunstenaar Egon Kuchlein bouwt elders op Steigereiland eigenhandig een zelfontworpen blauwe villa en verkeert 'in dubio' over het internetproject Ultimulti. 'Het is een geweldig spel, zelf een woning op een site samenstellen en daar ook gelijk een prijs en een technische omschrijving bij krijgen. En het is natuurlijk beter dan gewoon bouwen in serie. Er zijn veel mogelijkheden om de woning aan te passen. Maar er wordt gebruik gemaakt van standaardoplossingen. Het zijn eenvoudige projectontwikkelaarskeuzes. En het ziet er niet echt uit.'

Inderdaad oogt het gepuzzel op de computer nogal ouderwets – alsof je een game voor onder de twaalf aan het spelen bent. Maar die kinderschoenen kunnen snel worden ingeruild; aan de Technische Universiteit Eindhoven bijvoorbeeld promoveert de Poolse ingenieur Maciej Orzechowski op een machine die het ontwerpen van een huis tot in alle details eenvoudig maakt, met behulp van virtual reality. Zijn programma, dat MuseV3 heet, is zo gebruiksvriendelijk dat consumenten er in de toekomst hun eigen droomhuis mee kunnen ontwerpen. Dat begint bij een basisontwerp, waarin vervolgens naar eigen goeddunken ramen en deuren kunnen worden gesleept, muren verplaatst, alles driedemisionaal en op een gewone huis-tuin-en-keuken-pc.